của lòng nhân nó trẩm đi không mọc thành cây. Đại-ý câu này muốn nói : ở
hiền thì gặp lành, ở ác thì gặp ác.
Con có cha như nhà có nóc – Nóc che chở cho cả nhà. Cha che chở
cho con. Cho nên người ta ví người cha như nóc nhà.
Con dại cái mang – Cái, tiếng cổ nghĩa là mẹ. Con dại thì mẹ phải
mang tiếng là không biết dậy con. Hoặc con cái làm nên tội lỗi thì người
mẹ phải chịu trách-nhiệm (theo luật-cổ)
Con vua vua dấu, con chúa chúa yêu – Vua tức là Hoàng-Đế, chúa
tức là tước Vương. Đây nói vua là nói vua Lê, nói chúa là nói chúa Trịnh, ở
nước ta thuở xưa. Con Vua vua dấu nghĩa là con của nhà vua thì nhà vua
yêu (dấu tức là yêu dấu) con của nhà Chúa thì Chúa yêu, đại-ý nói ai cũng
yêu dấu con mình hơn con người khác, ai cũng quí của của mình hơn của
của người khác. Cũng có nơi nói : Con voi voi dấu, con chấu chấu yêu và
giảng là : Con của con voi thì con voi yêu, con của con châu-chấu thì con
châu chấu yêu, – dù voi và châu chấu khác nhau nhiều, nhưng tình thương
yêu con đều như nhau, không hơn không kém. Đại-ý cũng như câu trên.
Còn nước còn tát – Hễ còn nước thì còn tát vào ruộng. Nghĩa bóng
nghĩa là hễ người ốm còn thoi-thóp thở là còn chữa chạy đến phút cuối
cùng. Hoặc nói việc đời, hễ còn có sức là còn làm mãi, đến hết sức mới
thôi.
Cố đấm ăn xôi – Cố là cầm cố. Cố đấm là đem cầm cố những cái đấm
vào lưng mình ; cố đấm ăn xôi là đem lưng cầm cố những cái đấm để lấy
xôi ăn, tức như nói dơ lưng chịu đấm để được ăn xôi. Nghĩa bóng câu này
là chịu đau đớn, nhịn nhục để kiếm miếng ăn.
Công nợ trả dần, cháo húp quanh – Công nợ cứ trả dần mãi cũng
xong, cháo nóng cứ húp xung-quanh bát mãi cũng hết, ý nói công việc cứ
kiên tâm làm dần rồi cũng xong.
Cú có vọ mừng – Cú và vọ là hai thứ chim cùng một loài. Con cú có
cái ăn thì con vọ cũng mừng cho. Vật còn thế, huống chi con người ta thấy
