một ngón tay mất một phân. Bạc là đánh bạc. Thời nhà Lê đánh bạc phải
chặt ngón tay mất ba phân. Ngay bây giờ cũng là việc quốc-cấm. Bác
không phải là chú, bác, mà nghĩa là Cha, là Bố như chữ Bác trong những
câu « Người tai mắt đứng trong thiên địa, Ai là không bác mẹ sinh thành »
(Nhị Thập Tứ hiếu), « Ai lên phố Lạng cùng anh, tiếc công bác mẹ sinh
thành ra em » (ca dao). Cờ bạc là bác thằng bần : Cờ bạc là cha sinh ra anh
nghèo (Bần là nghèo) ý nói cờ bạc làm cho người ta đang giầu hóa ra
nghèo. Câu này phải nói thế này mới trọn nghĩa : Cờ bạc là bác thằng bần,
ruộng vườn bán hết tra chân vào cùm ; đại ý nói cờ bạc làm cho mất
nghiệp mà lại phải tù tội nữa. Vì là việc quốc-cấm.
Cờ đến tay ai người nấy phất – Cờ đây là cờ tiết-mao là thứ cờ
tượng-trưng mệnh lệnh nhà Vua. Người nào được nhà Vua trao cờ tiết-mao
cho là được nhà vua ban cho quyền thay mặt vua làm mọi việc. Do điển-cố
đó mà sau cờ có nghĩa là quyền-hành. Cờ đến tay là quyền hành đến tay.
Người nấy phất nghĩa đen là ai cầm cờ thì người nấy phất cờ. Nghĩa bóng
là quyền-hành vào tay ai thì người ấy xử-dụng. Bây giờ mình chưa có
quyền-hành gì thì không làm gì hết, khi quyền-hành đến tay, là tự-khắc
mình biết làm đủ mọi việc quan trọng to tát. Đại ý câu này muốn nói : hễ có
quyền-hành địa-vị thì ai cũng biết hành-động theo quyền-hành địa-vị mình
không phân biệt là trí với ngu, giỏi với dốt.
Cơm chẳng lành canh chẳng ngọt – Lành đây là ngon lành, cơm
không sống không nát không rắn, không khê. Ngọt đây là ngon miệng. Cơm
không lành canh chẳng ngọt là cơm và thức ăn làm không ngon miệng.
Người ta thường dùng câu này để tả cảnh vợ chồng bất hòa, vì khi vợ
chồng đã không ưa nhau, thì tự nhiên cơm, canh ngon-lành đến đâu cùng
hóa ra không ngon, cũng bị người chồng bới lông tìm vết, bẻ hành bẻ tỏi,
chê thế nọ thế kia.
Cú kêu cho ma ăn – Cú là con cú. Xưa người ta thường cho rằng hễ
chỗ nào có cú kêu là chỗ ấy có ma, và nơi đó sắp xẩy ra việc chẳng lành
như ốm đau hay chết chóc. Cho nên hễ nghe cú kêu là người ta vội vàng
sắm sửa lễ-vật để cúng tiễn những hung-thần (tức là ma cỏ đến quấy-rối) để
