N
Nâng như nâng trứng hứng như hứng hoa – nâng là nâng niu,
gượng nhẹ. Nâng niu như nâng niu gượng nhẹ cầm quả trứng cho nó khỏi
vỡ. Hứng là dơ tay đón lấy. Hứng như hứng hoa là đỡ gượng nhẹ cho hoa
khỏi nát. Người ta thường dùng câu này để tả sự nuông chiều.
Nén bạc đâm toạc tờ giấy – Nén bạc tức thoi bạc cân nặng mười
lạng. Tờ giấy đây là giấy tờ việc quan như trát đòi, giấy tuyên binh án…
Nén bạc đâm toạc tờ giấy là nén bạc làm tờ giấy rách toang ra, ý nói có tiền
thì giấy tờ hình án đều hóa vô-dụng, như là bị rách vậy. Đời Lê nhà vua đặt
ra năm thứ hình-phạt để trị người phạm tội là : Suy phải đánh bằng roi,
trượng phải đánh bằng trượng, (gậy) đồ là phải bắt làm lính làm những
công việc nặng nhọc, lưu đày đi các nơi tỉnh xa, tử là tội chết chém. Nhưng
lại đặt ra lệ cho chuộc tội ; quan và quân phạm từ tội lưu trở xuống, thì
được cho chuộc. Những người 70 tuổi trở lên, 15 tuổi trở xuống, hay là có
tàn-tật cũng được cho chuộc. Lệ chuộc đại khái như thế này : tội trượng thì
mỗi trượng quan tam phẩm phải chuộc 5 tiền, tứ phẩm 4 tiền, ngũ phẩm 3
tiền, thất bát phẩm 2 tiền, cửu phẩm trở xuống mỗi trượng chuộc 1 tiền. Tội
đồ làm lính chuồng voi phải chuộc 60 quan, làm lính đồn điền chuộc 100
quan. Tội lưu đi châu gần chuộc 130 quan, châu xa 290 quan. Có lẽ vì luật
cho lấy tiền chuộc tội đó, mà có câu « nén bạc đâm toạc tờ giấy » và câu «
kim ngân phá lệ luật » (vàng bạc phá phép luật). Vì thời ấy hễ có tiền bạc là
khỏi phải tội, là phá được luật phép xé được án văn thật.
No nên bụt đói nên ma – Bụt hiền-lành tử-tế làm toàn điều thiện. Ma
tai-ác hung dữ hay làm những điều hại người. Về hình-thức bề ngoài thì bụt
hình-thù đẹp đẽ lộng lẫy vàng son (như tượng trên chùa), ma thì lôi-thôi
lếch-thếch nhớp nhúa gớm ghê. No nên bụt đói nên ma : con người ta hễ no
bụng thì hiền-lành tử-tế, mặt mũi đẹp-đẽ vui tươi, hễ đói bụng thì hung ác
như ma và bẩn thỉu (tức như người chết). Câu này đại ý nói sự hay, dở,
