để nói tiền bạc cứ dồn vào nhà giầu là chỗ có của sẵn.
Nước chảy đá mòn – Nước mềm, đá rắn, nhưng nước chảy mãi, đá
cũng phải mòn. Người ta thường mượn câu này để khuyên người tối dạ nên
gắng sức học hành ; học mãi thì sau này thế nào cũng phải giỏi. Sự học ví
như nước chảy, óc ngu ví như hòn đá, học mãi sẽ hết ngu, cũng như nước
chảy đá mòn.
Nước lã mà vã nên hồ, tay không mà nổi cơ đồ mới ngoan – Vã đây
nghĩa là thấm nước rồi lấy tay nhào đi nhào lại, nhậu lên nhậu xuống.
(Trong bài văn sách Lấy chồng cho đáng tấm chồng của cụ Lê-quí-Đôn, có
câu : Yếm thắm quần hồ vã đi vã lại). Nghĩa chữ Vã cũng như nghĩa chữ
gột. Hồ đây nghĩa là bột nhậu với nước, gột thành một chất quánh, dính,
dùng để trát hay tẩm vào vải, lụa, tức là hồ cho vải lụa mịn mặt, mau sợi,
đẹp thêm ra. Tay không là tay trắng, không có tiền bạc, vốn liếng gì. Nổi
cơ-đồ : là dựng nên cơ nghiệp to-tát. Ngoan là khôn-ngoan tài giỏi. Câu này
nghĩa là : lấy nước lã mà vã được thành hồ, tay trắng mà dựng nên cơ
nghiệp, như thế mới giỏi. Đại-ý câu này ngợi khen người không nhờ tiền
của, vốn liếng của ông cha, chỉ nhờ tài trí và sức làm việc của mình mà làm
nên cơ nghiệp ; cũng có thể cho là lời khuyến khích những người không
được ông cha để lại cho tư-cơ điền sản gì nên vận dụng sức mình ra làm
việc để tạo lấy cơ-nghiệp. Câu này lấy việc vã hồ ra làm thí-dụ, đại-ý nói
rằng đối với người có tài có chí thì nước lã có thể vã thành hồ, chứ không
cần phải có bột. Thật ra, thí-dụ ấy sai sự thật. Sự thật là « có bột mới gột
nên hồ », có gốc mới có ngọn, có vốn mới có lãi, cũng như có học thì mới
có hành (hành là làm việc, là hành động), không học thì không hành được.
Cái vốn tiền bạc của cải có khi không cần ; người ta có thể tay không lập
nghiệp. Nhưng thế không phải là nước lã vã nên hồ. Bột là cái cốt, cái vốn
bao giờ cũng cần, không có bột nhất định không gột nên hồ. Chính người
tay không mà nổi cơ-đồ, là người phải có nhiều bột nhất. Duy chất bột đó,
không phải là chất bột vật chất, hữu-hình. Chất bột đó là chất bột tinh-thần,
vô-hình, là cái tài-giỏi, cái chí-khí con người ; nhờ cái vốn tinh-thần quí-giá
đó mà người tay trắng có thể làm nên. Nhờ chất bột vô-hình đó (cái vốn
