thành ra như kẻ hóa rồ, hóa điên. Câu này đại ý khuyên người ta không nên
nói nhiều quá ; nói nhiều quá thì thế nào cũng có điều không phải.
Ăn lấy đời chơi lấy thời. – Ăn thì lấy đời sống làm giới-hạn, nghĩa là
người ta phải ăn suốt đời, đến bao giờ hết đời (chết) mới thôi : Còn chơi thì
lấy thời-gian làm giới-hạn, nghĩa là người ta chơi thì chơi tùy lúc, tùy thời,
không thể lúc nào cũng chơi được. (Thí dụ : tháng giêng là tháng ăn chơi,
ngày ba tháng tám không việc thường nghỉ, lúc trẻ thì chơi-bời, hết việc thì
giải trí…). Cũng có thể giảng : ăn thì lấy bảo-tồn sự sống (đời) làm trọng,
chơi thì lấy sự thích thời (đúng lúc) làm phải. Đại ý câu này khuyên người ta
nên tiết-chế sự ăn-chơi không nên bừa-bãi.
Ăn lấy vị không ai lấy bị mà đong. – Vị là mùi vị, mặn hay nhạt, ngọt
hay chua, ngon miệng hay không. Ăn lấy vị không ai lấy bị mà đong nghĩa là
: ăn cốt cho biết mùi biết vị thức ăn, chứ không ai dùng cái dạ dày làm cái bị
để đong thức ăn. Câu này khuyên người ta không nên tham ăn.
Ăn lúc đói, nói lúc say. – lúc đói thì ăn bao nhiêu cũng vừa, ăn thức ăn
nào cũng thấy ngon. Lúc say thì nói mãi cũng không biết chán. Câu này có ý
khuyên người ta ăn nói nên liệu mồm-miệng dù đói cũng chớ nên quá khẩn,
lúc say lại càng phải bớt lời. Lúc đói không biết giữ miệng, thì miếng ăn quá
khẩu thành tàn, có khi tham thực cực thân. Khi say không biết bớt lời, thì đa
ngôn đa quá, có lúc vạ miệng.
Ăn mày đánh đổ cầu ao. – Ăn mày được ít gạo mang ra cầu ao đãi để
về thổi cơm, chẳng may lại đánh đổ xuống nước mất. Ý nói đã nghèo khổ lại
nghèo khổ thêm. Người ta thường dùng câu này để than phiền rằng đã khổ
lại gặp sự không may, đã nghèo lại gặp thêm cảnh khốn-khó. Ý nghĩa cũng
gần giống câu « chó cắn áo rách ».
Ăn mày là ai, ăn mày là ta, đói cơm rách áo hóa ra ăn mày. – Câu
này định nghĩa thế nào là người ăn mày. Ăn mày cũng là người như ta chỉ
khác là phải đói cơm rách áo. Người ta, ai cũng vậy, nếu không chịu khó làm
ăn, đều có thể phải đói cơm rách áo, và hóa ra ăn mày. Đại ý câu này khuyên
người đời không nên khinh-rẻ kẻ khó, cho là hạng người ở ngoài loài người.
