Để một thì giầu, chia nhau thì khó. – Của cải, ruộng nương nếu để
anh em một nhà ăn chung đổ lộn, thì kể đã là giầu. Nhưng số của cải ruộng
nương đó nếu đem chia cho anh em thì mỗi phần chẳng được bao nhiêu, anh
nào cũng nghèo cả (Khó tức là nghèo). Đó là một sự thật hiển-nhiên, một sự
thật toán học. Đại ý câu này khuyên anh em một nhà không nên chia nhau ra
ăn riêng ở riêng, vì của cải cha mẹ tuy giầu nhưng đem của cải ấy chia nhau
thì anh em mỗi người chẳng được bao nhiêu.
Đói trong ruột không ai biết, rách ngoài cật lắm kẻ hay. – Cật đây là
vỏ ngoài, bề ngoài. Ta nói cật tre là vỏ ngoài cây tre, bọng tre là ruột hay
bụng cây tre. Câu này nghĩa là : đói ở trong bụng thì không ai hay nhưng
quần áo rách ở bên ngoài, thì ai cũng biết cả. Đại ý khuyên người ta ăn bận
cho chỉnh-tề, có khi phải nhịn ăn để may mặc cho người ta khỏi khinh-bỉ.
Được bạn bỏ bè, được con trâu chậm chê me không cày. – Bạn là
người mình thân yêu vì cảm-tình chí-hướng giống nhau. Bè tức bầy, là đàn,
lũ, bọn, nhóm người cùng tụ họp với nhau hoặc cùng đi với nhau. Ta thường
nói bè phái, bè lũ, bè đảng, bạn bè. Người cùng một bè một nhóm không
thân yêu, tương đắc với nhau bằng bạn, vì bè thường đông người. Ngoài
việc tụ họp với nhau để làm một công việc chung, người trong bè có thể mỗi
người một tâm-tính, một chí hướng khác nhau. Me tiếng miền Trung, nghĩa
là con bò con, tức là con bê ngoài Bắc. Nghĩa đen : Tìm được người bạn thì
bỏ tất cả anh em trong bè, kiếm được con trâu chậm – chưa phải là con trâu
tốt, làm mau – đã vội chê con me không thèm dùng để cày. Nghĩa bóng :
Được cái mới thì nới cái cũ. Đại ý : câu này chê người ăn ở không có thủy,
chung.
Được chim bẻ ná được cá quên nơm. – ná, tiếng miền Trung, Nam, là
cái nỏ, dùng để bắn chim. Nơm là đồ dùng để úp xuống nước bắt cá. Nghĩa
đen : bắn được chim rồi thì bẻ ná đi, úp được cá rồi, thì quên công cái nơm.
Nghĩa bóng : xong việc rồi, thì quên công ơn những kẻ đã giúp mình làm
nên việc. Đại ý : câu này chê kẻ vô ơn, bạc nghĩa.
Được mùa buôn vải buôn vóc, mất mùa buôn thóc buôn gạo. – Năm
được mùa thì nhân dân no nê và có thóc thừa bán lấy tiền sắm sửa may mặc,
