Gò nào quan lang ấy. – Gò đây không phải là gò đống ta thường thấy
ở ngoài đồng. Gò đây là tiếng gọi đồ, hay núi đất trên mạn ngược ; có gò to
rộng bằng cả mấy làng dưới đồng bằng. Gò là nơi tập-trung dân cư ở mạn
ngược. Mỗi gò là một khu-vực thuộc quyền một vị quan-lang cai-quản.
Quan-lang là chức thổ-quan (làm quan ở ngay nơi mình ở) cha truyền con ở
các vùng dân Mường thuộc rừng núi Hòa-Bình, Hà-Đông, Ninh-Bình,
Thanh-Hóa. Quan-lang có nhiều hạng, có hạng cai-trị một gò – tức như một
làng – có hạng cai-trị một châu, có hạng cai-trị cả một tỉnh. Gò nào quan
lang ấy : nghĩa đen là mỗi làng Mường có một quan-lang. Nghĩa bóng là ở
địa-phương nào có quan trị quan nhâm chỗ đó ; ý nghĩa na ná câu : Giang-
sơn nào anh hùng ấy.
H
Ham cái nết không hết chi người. – Ham là ham chuộng, quí trọng,
ưa thích. Cái nết là nết-na hiền hậu, tức là cái nết tốt, cái bụng dạ ăn ở tử tế.
Cả câu nghĩa là : chỉ ham chuộng cái nết đẹp chứ không phải là ham-chuộng
con người đẹp, người đẹp thì có nhiều, không bao giờ hết. Câu này đại ý nói
cái nết tốt đáng quí hơn cái sắc đẹp.
Hay học thì sang, hay làm thì có. – Hay đây nghĩa như năng, tức là
chăm chỉ, chuyên cần. Sang là quan sang, địa vị cao. Có là giầu có. Cả câu
nghĩa là : chăm học thì làm nên quan sang, chăm làm thì trở nên giầu có.
Câu này khuyên người ta nên chăm chỉ.
Hết khôn dồn dại. – Tức là nói hết truyện khôn dồn đến truyện dại.
Câu này khuyên người ta ăn nói phải giữ-gìn, không nên nói nhiều quá.
Hết xôi rồi việc. – Trong những dịp ma, chay, cưới, giỗ người nước ta
thường hay làm cỗ đãi bà con họ hàng và làng xóm. Cỗ ta bao giờ cũng có
đĩa xôi để ở giữa mâm. Xôi hầu như là món ăn quí giá chỉ trong những dịp
ấy mới có mà thôi. Cho nên câu tục ngữ lấy xôi để nói cỗ. Hết xôi là hết cỗ
bàn. Rồi việc là xong việc. Hết xôi rồi việc là hết cỗ thì xong công việc. Ý
nói hễ còn cỗ bàn thì còn có người đến, nhà chủ còn phải tiếp đãi bận rộn.
