Thứ nhất là tu tại gia, thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa. – Tu là sửa
mình. Tu lại có nghĩa là bỏ nhà đi ở chùa. Tu tại gia là sửa mình ở tại ngay
nhà mình. Như thờ mẹ kính cha, nhường nhịn anh em, hòa thuận vợ chồng.
Tu chợ là sửa mình trong khi đi buôn-bán ở ngoài chợ, như không lừa thưng
tráo đấu, không đong đầy bán vơi, không lấy tiền thật bán của giả… Tu chùa
là đi ở chùa làm sư. Câu này cho việc bỏ nhà đi tu ở chùa là cách tu rốt bét,
có ý khuyên người ta không cần phải đi chùa ; cứ tu ở nhà, ở chợ cho phải
đạo làm người là hơn. Có thể cho câu này là tiêu-biểu dư-luận nhà Nho phản
đối lối tu-hành của nhà Phật.
Thứ nhất vợ dại trong nhà, thứ hai nhà dột, thứ ba nợ đòi. – Câu
này tả ba nỗi khó chịu bực mình nhất trong đời người ta : 1) Vợ dại. 2) Nhà
dột. 3) Nợ chưa trả được để người ta phải đòi. Vợ dại thì mình dù khôn cũng
lắm lúc hóa dại lây và nhiều khi mang tiếng với họ hàng bè bạn. Nhà dột thì
có khi đang đêm mất ngủ và không có chỗ nằm. Nợ đòi, thì mình phải khúm
núm ngọt nhạt tìm lời khất khéo, lắm khi phải hạ mình xuống nói khó nói
khăn với người kém mình (người chuyên việc đi đòi nợ phần nhiều chỉ là
người xoàng) mà vẫn không xong. Câu này nêu ba điều bực mình khó chịu,
có ý nhắc người ta nên đề phòng cho những trường hợp đó khỏi xẩy ra.
Thức lâu mới biết đêm dài, ở lâu mới biết là người có nhân. – Nếu
ngủ một mạch từ chập tối đến sáng, thì thấy đêm chỉ ngắn bằng một giấc
thôi. Trái lại, nếu vì một lý do gì không ngủ được hay không được ngủ, thức
lâu thì mới thấy đêm dài. Cũng như mới ở với nhau trong chốc lát, thì không
thể biết rõ được người ta là người thế nào. Có ở với nhau lâu, thì mới biết
người ta là người tử-tế. Người có nhân tức là người ăn ở nhân hậu, có lòng
tốt. Đại ý câu này nói muốn biết người ta tốt xấu thế nào, cần phải xét lâu
mới rõ.
Thua trời một vạn không bằng thua bạn một li. – Trời ở trên cao tít
từng mây, người ta không ai sánh kịp. Cho nên thua trời một vạn thước thì
cũng không sao. Nhưng chỉ thua bạn một ly tức là một phần nghìn của một
thước, cũng nên lấy làm xấu hổ. Vì bạn cũng là người bằng vai phải lứa với
mình, cùng học hành với mình một thầy một trường hoặc cùng làm một
