nghề một nghiệp như mình. Nếu mình thua bạn là vì mình lười biếng không
chịu cố gắng học hành, làm lụng. Câu này đại ý khuyên người ta nên cố-
gắng học hành, làm lụng cho bằng chúng bạn.
Thương con thì thương bằng roi, thương con đòi thì thương bằng
cơm. – Thương, tiếng miền Nam, Trung có nghĩa là yêu. Thương con là yêu
con. Yêu con thì yêu bằng roi nghĩa là yêu con thì dùng roi vọt dạy bảo, đe
răn. Không đe răn dạy bảo thì con hóa hư thân mất nết. Con đòi là con ở gái,
đây trỏ chung người ở. Thương người ở thì thương bằng cơm nghĩa là yêu
đầy tớ thì cho nó ăn no đừng để nó ăn đói ăn khát. Đứa ở cho ăn đói thì nó
oán. Đại ý câu này khuyên người ta nên biết cách thương con : thương con
không như thương kẻ ăn người ở. Ý nghĩa cũng na-ná ý nghĩa câu : Yêu cho
roi cho vọt, ghét cho miếng ngọt miếng bùi và câu : Yêu cho vọt ghét cho
chơi.
Tiền ngắn mặt dài. – Ngày xưa tiêu tiền đồng tiền kẽm xâu vào lạt
đóng thành tiền, thành quan. Sáu mươi đồng là một tiền. Mười tiền là một
quan, tức 600 đồng. Bởi thế mà nói tiền ngắn tiền dài. Tiền ngắn tức là quan
tiền ngắn ý nói số tiền nhỏ. Mặt dài là mặt hờn giận không bằng lòng. Khi
người ta hờn giận thì nét mặt sa sầm, coi như mặt chẩy dài ra. Nên có tiếng
chảy mặt nghĩa là hờn dỗi. Tiền ngắn mặt dài là thấy số tiền đem đến có ít
thì hờn giận, mặt chảy ra. Có người muốn giảng là mặt người dài hơn tiền,
cho câu này nghĩa cũng tương-tự câu một mặt người mười mặt của. Xét ra
không đúng.
Trai thì loạn gái thì bình. – Thời bình, người con trai ngày xưa chỉ có
một lối tiến thân : học hành để thi đỗ làm quan. Tiến thân bằng con đường
khoa-cử thường vất-vả khó khăn đòi rất nhiều công-lao đèn sách và trí
thông-minh. Gặp thời loạn, người con trai dễ làm nên. Thời loạn là thời
dụng võ, người con trai có khi không biết một chữ nào, chỉ có sức khỏe hơn
người cũng có thể làm nên danh phận. Cho nên nói : Trai thì loạn, ý nói trai
ở thì loạn có nhiều cơ-hội vẫy-vùng làm nên sự-nghiệp (không có thì loạn
thì làm gì có những bực anh hùng như Lê-Lợi, Quang-Trung ?) Thời loạn là
thời của con trai. Con gái gặp thời loạn thì lo-lắng, khốn-khổ nhiều điều :
