CHƯƠNG HAI
CÁC DỮ KIỆN DÂN TỘC HỌC
K
hông một tập thể người nào là không có một nền văn hóa nhất định, dù thô
thiển tới đâu, hoạt động của con người với những công cụ do tự mình chế tạo, là
một công việc lao động mà xuất phát từ đó, được thiết lập nên, chí ít cũng một
cái phôi của tổ chức xã hội. Vì vậy, chúng ta chớ tìm cách hình dung một cái già
tự nhiên là thế nào đối với họ. Nhưng có thể quan sát tình hình gì xảy ra đối với
loài vật - mặc dù khi bàn về chúng, thậm chí cái từ “tự nhiên” có thể gây tranh
cãi. Ở nhiều loài, và nhất là ở những loài tiến triển nhất, những con vật sống lâu
và có kinh nghiệm đều có ảnh hưởng lớn; chúng truyền cho những con khác
những thông tin tiếp thu được qua kinh nghiệm. Thứ bậc của mỗi con trong
nhóm có quan hệ trực tiếp với số năm nó sống. Về điểm này, các nhà động vật
học kể lại một số sự quan sát đáng chú ý. Ở loài quạ gáy xám (chouca), khi một
con chim non tỏ vẻ sợ hãi, những con khác không chú ý tới; nhưng hễ một con
chim đực già báo động, là tất cả cất cánh bay vù. Chính những con quạ gáy xám
già tập cho những con khác nhận biết kẻ thù. Các cộng tác viên của nhà động vật
học Yerkes tập cho một con tinh tinh nhỏ hái những quả chuối với một dụng cụ
phức tạp: không một con đồng loại nào tìm cách bắt chước nó. Người ta tập như
vậy cho một con tinh tinh già, tức là ở lớp trên: tất cả những con khác đều quan
sát và bắt chước nó. Về nguyên tắc, chúng chỉ bắt chước những con đồng loại ở
một lớp trên.
Điều đặc biệt thú vị là quan sát tình hình xảy ra ở loài vật gần gũi với chúng
ta nhất, tức là loài vượn người. Trong tất cả các bầy, con đực già nhất giữ một
vai trò thống trị đối với con cái và những con ít tuổi. Có khi cả một nhóm con
đực giữ quyền hành và chia nhau các con cái; có khi chỉ có một thủ lĩnh duy
nhất, và nó chấp nhận việc chia nhau. Trong cả hai trường hợp, chúng không gây
nên tình trạng gây gổ, và chết cái chết tự nhiên. Nhưng cũng có trường hợp con
đực già nhất chiếm đoạt các con cái, và những con đực trẻ chỉ đến gần con cái
một cách lén lút với nguy cơ bị trừng phạt một cách nghiêm khắc, vẫn còn lực
lưỡng ở tuổi 50, nó bảo vệ các con cái và đàn con chống lại thú dữ. Lớn lên và
có sức lực, những con vượn trẻ chống lại nó, rình rập nó. Nó yếu đi. Bộ răng
vốn là vũ khí dữ tợn nhất, bị gãy và thối ruỗng. Khi đàn vượn trẻ cảm thấy thời
