người đàn bà nhện (femme - araignée) già phát minh ra nghề thủ công. Có rất
nhiều ví dụ như vậy. Nhưng chúng ta sẽ thấy là thực tế không hề bị ảnh hưởng
của những chuyện hoang đường ấy.
Tình hình cực kỳ nghèo đói dẫn tới sự không phòng xa: cái chỉ đạo là hiện tại,
và người ta hy sinh tương lai vì nó. Khi khí hậu khắc nghiệt, hoàn cảnh khó
khăn, nguồn lực thiếu thốn, thì tuổi già của con người giống như tuổi già của
những con vật. Tình hình là như vậy ở người Yakoute ở vùng Đông bắc Xibêri
với cuộc sống nửa du mục: họ nuôi gia súc và ngựa; phải chịu mùa đông lạnh
giá, mùa hè nóng như thiêu như đốt. Phần lớn số họ bị đói suốt đời.
Trong nền văn minh thô sơ này, tri thức, kinh nghiệm chẳng để làm gì. Tôn
giáo hầu như không có. Còn ma thuật thì có vai trò: đạo Chaman phát triển
.
Nói chung, thần khải (révélation) và thụ pháp (initiation) trong đạo Chaman xảy
ra vào một lớp tuổi có phần cao; nhưng quyền lực tiếp thu được không giảm bớt
theo thời gian. Trong số người già, chỉ có những thầy pháp già theo đạo Chaman
được tôn trọng. Gia đình mang tính chất gia trưởng. Người cha có đàn gia súc;
có một quyền lực tuyệt đối với con cái, có thể bán hay giết chúng; và thường trừ
khử con gái. Nếu bị con trai nguyền rủa hay không vâng lời, thì ông ta truất
quyền thừa kế của hắn. Chừng nào còn khỏe mạnh thì người cha hà hiếp gia
đình. Nhưng khi ông ta suy yếu thì bị các con trai tước đoạt của cải và để cho
héo hắt. Bị hành hạ trong tuổi thơ, họ chẳng chút xót thương bố mẹ già. Một
người Yakoute đã đáp khi bị người ta chê trách hành hạ bà mẹ già: “Bà ấy cứ
việc khóc! Cứ việc đói! Bà ấy đã làm tôi khóc không phải chỉ một lần và kêu ca
phải nuôi tôi. Bà ấy đánh đập tôi vì những cái chẳng đâu vào đâu cả”. Theo
Trostchansky, người từng sống lưu đày hai năm ở vùng Yakoute, người già bị
đuổi khỏi nhà và buộc phải đi ăn xin; hoặc bị con trai biến làm nô lệ, bị đánh
đập và buộc phải lao động cật lực. Sieroshevski, một nhà quan sát khác, kể lại:
“Ngay trong những gia đình khá giả, tôi cũng nhìn thấy những bộ xương người
sống, nhăn nheo, nửa người hay toàn thân trần truồng, nấp trong xó nhà và chỉ
mò ra khi không có người lạ để lại gần bếp lửa và tranh giành với trẻ em phần
cái ăn còn thừa”. Tình hình còn tồi tệ hơn đối với những người bà con xa.
“Chúng để chúng tôi chết dần, chết mòn trong một xó, vì đói, vì rét, không phải
như một kiếp người, mà như những con vật”. Cái ăn thiếu, trình độ văn hóa
thấp, hận thù bố mẹ do sự hà khắc gia trưởng gây nên: tất cả đều góp phần
chống lại người già.
