thực: ai nấy đấu tranh cho cuộc sống của mình. Cuộc sống ấy cơ cực tới mức
mới 30 tuổi, sức lực đã xuống dốc, và đến tuổi 40 thì đã suy tàn. Thế là con cái
thờ ơ đối với bố mẹ, quên họ đi trong những buổi phân phối cái ăn. Người có
tuổi bước đi chậm chạp, làm cản trở những cuộc viễn chinh. Holmberg kể
chuyện vào một buổi tối trước ngày tập thể di chuyển: “Tôi chú ý tới một bà già
đang nằm, đau ốm, trên một chiếc võng, ốm tới mức không nói được. Tôi hỏi
người trưởng làng người ta sẽ hành động thế nào đối với bà. Ông ta giới thiệu tôi
với ông chồng. Người này bảo người ta sẽ để bà chết tại đấy... Sáng hôm sau, cả
làng ra đi, không nói với bà một lời từ biệt... Ba tuần lễ sau... tôi tìm thấy lại
chiếc võng và thi hài người bệnh”.
Ít thiếu thốn hơn người Siriono, khoảng 127.000 người Fang ở khu vực
thượng Gabon, phần lớn trong cảnh không an toàn. Được người da trắng ít nhiều
truyền bá kinh Phúc âm và văn hóa, họ ở trong một giai đoạn quá độ, giữa
những tập tục vừa mất đi và không còn thích hợp với họ nữa, và một thứ đạo
đức học hiện đại chưa được tinh luyện.
Trong một thời gian dài, họ sống bằng những cuộc chiến tranh chinh phạt và
kinh tế: người già nắm giữ quyền lực chính trị nhưng một hội đồng thanh niên
lãnh đạo những cuộc viễn chinh. Trạng thái chuyển động của những cuộc viễn
chinh bắt buộc phải xây dựng một tổ chức thứ bậc, vì vậy, hiện nay, họ vẫn còn
là một xã hội mà thủ lĩnh luôn luôn thay đổi. Họ được phân tán trong nhiều làng
thường hay chuyển dịch. Hiện nay, hoạt động chính của họ là đánh cá và săn bắt.
Cũng có một lớp nông dân định cư, trồng cacao và sống tương đối thịnh vượng.
Trong tất cả các cộng đồng ấy, những người được trọng vọng nhất là nhà giàu.
Tôn giáo của họ - phần lớn bị đạo Cơ đốc phá hủy - dựa trên cơ sở thờ cúng tổ
tiên qua những chiếc sọ dừa được cất giữ trong một chiếc giỏ; quyền sở hữu
chiếc giỏ quy định quyền lực và được hưởng, hoặc theo dòng dõi, hoặc theo
năng lực tinh thần và đạo đức; tuổi tác là một phương tiện thành công, nhưng
kém hơn so với năng lực, và với điều kiện không quá cao. Chủ gia đình là người
anh cả trong số những người trưởng thành đang hoạt động. Bố mẹ già sống với
người đó và vẫn giữ một quyền lực tinh thần nhất định chừng nào vẫn là những
“người đàn ông thực sự” và những “người đàn bà thực sự”. Tuy vậy, phụ nữ
không bao giờ có nhiều quyền lực: họ chỉ là những công cụ sinh đẻ và sản xuất
đơn thuần; người ta khiếp hãi những người đàn bà già, những người bị coi là
phù thủy, điều có thể quay lại chống họ; họ sớm suy tàn, ngay từ khi họ không
còn có thể có con. Còn đàn ông thì ở điểm cực thịnh khi những đứa con nhỏ ra
