giấc mơ; người ta hỏi họ bằng những “chiếc xương đoán mộng”. Có những bà
già hát, múa trong một số buổi lễ, thường theo lối tục tĩu. Họ không phải chịu
một số cấm kỵ: chỉ có họ và những cô gái chưa đến tuổi dậy thì, được phép ăn
thịt hươu bị giết để hiến tế. Họ thoát khỏi sự rủi ro của giới mình tuy không
thuộc cộng đồng đàn ông. Vì trường hợp đặc biệt này, đàn bà già không phải sợ
một sự nguy hiểm siêu nhiên nào: người ta nhờ họ tẩy uế làng mạc và vũ khí của
chiến binh. Họ bám chặt công việc ruộng đất cho tới khi không còn sức lực; và
khi không còn lao động được nữa, thì trở thành một gánh nặng và bị khinh rẻ
trong cảnh suy tàn. Thông thường, những người đàn ông cao tuổi hành lễ trong
các buổi lễ. Nhưng cái đó không đủ mang lại uy tín cho họ. Những người
Thonga được trọng vọng nhất là những người béo nhất, khỏe mạnh nhất, giàu có
nhất. Muốn giàu có, người ta lấy nhiều vợ vì chủ yếu họ lao động, nhờ thế,
người chồng có lương thực dồi dào, cho con cái ăn uống đầy đủ, tiếp đón khách
khứa; được ngợi ca, trọng vọng và có ảnh hưởng lớn. Nhưng khi một người đã
chứng kiến cái chết của các bà vợ, và trở nên nhăn nheo, khô cằn, nghèo đói, thì
người đó chỉ còn là một thứ phế thải và một gánh nặng mà người ta khó kiên
nhẫn chịu đựng. Hiếm thấy những người được con cái tận tâm săn sóc. Nói
chung, cuộc sống của họ rất khổ sở và họ phàn nàn. Khi làng dời chỗ, người già
bị bỏ rơi. Trong chiến tranh, họ chết nhiều. Gặp khi hốt hoảng, họ ẩn náu vào
rừng trong lúc người khác bỏ trốn, họ bị kẻ thù tìm thấy và sát hại; hoặc bị chết
đói.
Tuy nhiên, phần lớn xã hội không để người già chết như những con vật
.
Cái chết của họ kéo theo các nghi lễ, đòi hỏi, hay làm như thể đòi hỏi sự đồng
tình của họ. Tình hình đó xảy ra, chẳng hạn đối với người Koryak
sống ở
phía bắc Xibêri trong những điều kiện cũng khắc nghiệt như người Yakoute.
Nguồn sống duy nhất của họ là những đàn tuần lộc chăn dắt trên thảo nguyên;
mùa đông thì khắc nghiệt và những cuộc hành trình dài làm kiệt sức người già.
Hiếm thấy một người nào trong số người già ấy muốn sống sau khi không còn
sức lực. Người ta giết họ, cũng như giết những người mắc bệnh nan y. Điều đó
có vẻ tự nhiên tới mức người Koryak sẵn sàng khoe tài khéo léo của mình: họ
chỉ ra những nơi trên cơ thể mà chỉ một nhát dao hay giáo cũng gây tử vong.
Cuộc hạ sát diễn ra trước mặt toàn thể cộng đồng, sau những buổi lễ phức tạp
kéo dài.
Trong bộ tộc người Chukchee ở Xibêri, vốn có quan hệ với những người buôn
bán Da trắng, những ai sống bằng nghề đánh cá đều rất khốn khó. Một vài người
