già tìm được cách buôn bán và có chút ít vốn liếng, họ được trọng vọng. Những
người khác là một gánh nặng và sống vất vả tới mức họ dễ dàng chọn cái chết.
Người Hopi, người Da đỏ, Creek, người Crow và người Boschiman ở Nam
Phi có tập tục dẫn người già tới một túp lều được cố tình dựng lên ở nơi xa làng,
để lại ở đấy một ít nước uống, cái ăn và bỏ mặc. Người Esquimaux, mà của cải
hết sức eo hẹp, khẩn cầu người già đi nằm trong tuyết để chờ cái chết; hoặc
trong một chuyến đi đánh cá ở xa, người ta bỏ quên họ hay nhốt họ trong một
cái lều tuyết để họ chết rét trong đó. Khi cảm thấy mình là một gánh nặng cho
cộng đồng, người Esquimaux Ammassalik ở Groenland thường tự sát theo tập
quán. Một buổi tối, họ làm kiểu xưng tội công khai, và vài ba ngày sau, bước lên
chiếc xuồng làm bằng da và vĩnh viễn từ bỏ đất liền
. Paul-Emile Victor kể lại
rằng một người tàn tật, vì không thể bước xuống xuồng được, đã yêu cầu người
ta ném mình xuống biển, vì cái chết khi bị chìm đắm dưới nước là con đường
ngắn nhất để đi tới thế giới bên kia. Con cái ông làm theo lời yêu cầu, nhưng vì
quần áo giữ lại, ông cứ bồng bềnh trên mặt nước. Một trong những người con
gái rất thương yêu cha, thân thiết bảo ông: “Cha ơi, cha hãy ngụp đầu xuống,
con đường sẽ ngắn hơn”.
Nhiều xã hội tôn trọng người già chừng nào họ còn sáng suốt và khỏe mạnh,
nhưng họ bị tống khứ khi trở thành già yếu và lẩm cẩm. Tình hình là như vậy ở
người Hottentot sống nửa du mục ở châu Phi. Mỗi gia đình có căn lều riêng, đàn
gia súc, và giữa các thành viên có mối quan hệ chặt chẽ. Những từ “ông”, “bà”
là những từ thân mật được sử dụng ngoài phạm vi mọi quan hệ họ hàng; truyện
dân gian, truyện kể phản ánh lòng tôn kính đối với người cao tuổi. Họ suy yếu
sớm: 50 tuổi là già lão. Họ không lao động được nữa và được người ta nuôi
dưỡng. Kinh nghiệm và tri thức của họ có lợi cho cộng đồng. Hội đồng gia tộc
hỏi và coi trọng ý kiến của họ. Tuổi tác bảo vệ họ chống các lực lượng siêu
nhiên, nên họ có thể có một vai trò đặc biệt và rất quan trọng trong đời sống xã
hội. Nhờ người già, người ta duy trì được sự cố kết của cộng đồng. Tuy vậy, khi
họ trở nên vô ích vì mất hết các năng lực, thì bị bỏ rơi. Và thậm chí - ít nhất
cũng cho tới đầu thế kỷ trước - con trai họ đòi quyền được tống khứ họ
: bao
giờ người ta cũng cho phép. Người con trai mở một bữa tiệc mời làng đến tiễn
biệt ông già; người ta đặt ông lên lưng một con bò và một đám người đưa ông
tới một căn lều ở cách xa, bỏ ông ở đó với một ít lương thực. Ông bị chết đói,
hay bị thú dữ giết chết. Đấy là tập tục chủ yếu của người nghèo, nhưng đôi khi
