tượng trưng vừa cho tổ tiên huyền thoại vừa cho các vật tổ. Chúng càng cổ xưa
càng có giá trị, và càng làm cho cộng đồng hiện tại dịch lại gần những vị anh
hùng của quá khứ. Người già chỉ huy các nghi lễ và được người ta tỏ ra hết lòng
cung kính: trong những buổi lễ này, người trẻ tuổi chỉ được nói khi người già hỏi
han. Người già phải dạy dỗ con cháu: truyền cho con cháu các điệu hát, huyền
thoại, nghi thức, nhưng giữ lại cho mình một số điều bí mật
. Người trẻ phải
chịu hạn chế nghiêm ngặt về mặt thực phẩm để dành cho người già. Ở một số bộ
lạc, người trẻ cho họ máu để tăng thêm sức khỏe: người ta lấy máu ở một động
mạch cánh tay, ở mu bàn tay hay dưới móng tay; tưới vào cơ thể người già, hay
để người già uống. Người già được biếu thực phẩm vì hiểu biết nghi lễ, vì hoạt
động lễ nghi và tiếng hát. Của cải và uy tín khiến họ làm thủ lĩnh cộng đồng.
Nhưng, nếu năng lực giảm sút, họ chỉ còn giữ quyền lực danh nghĩa: người ta
lặng lẽ thay thế họ bằng một người dự khuyết trẻ tuổi hơn. Họ xin lời khuyên
bảo của những người cùng lớp tuổi. Ngay cả ở những bộ lạc mà quyền thủ lĩnh
theo chế độ cha truyền con nối - và khi vì vậy, người thủ lĩnh có thể còn trẻ -
người già vẫn là những ông chủ đích thực. Họ giải quyết những vụ tranh cãi, chỉ
ra những nơi cần lập trại mới, tổ chức các buổi tiệc tùng. Không có việc gì có
thể làm nếu không được họ đồng tình. Xưa kia, họ lợi dụng quyền lực này để
chiếm đoạt phụ nữ. Họ đòi hỏi tất cả mọi thiếu nữ đều phải dành cho họ. Động
cơ này mang tính kinh tế và xã hội hơn là tình dục. Thiếu nữ phải lấy chồng từ
tuổi dậy thì và con trai phải chờ lễ thụ pháp. Chủ yếu, hai vợ chồng già có lợi để
cho một người đàn bà trẻ nuôi dưỡng họ. Người đàn bà già bảo: “Ông già tội
nghiệp phải có một người vợ trẻ đi tìm mật và nước cho ông”. Thế là thanh niên
không tìm được vợ.
Kỹ thuật, ma thuật, tôn giáo là những nét văn hóa chủ yếu của xã hội nguyên
thủy. Ba lĩnh vực này gắn bó mật thiết với nhau, và ma thuật có quan hệ thân
thuộc vừa với kỹ thuật vừa với tôn giáo. Hai yếu tố này có lợi cho cộng đồng,
còn ma thuật thì có tính hai chiều, ở người Aranda, người “tóc hoa râm” thắng
lợi trong cả ba lĩnh vực này. Người ấy đáng quý vì nắm tri thức và có thể đảm
nhận chức trách tôn giáo. Nhờ các quyền lực ma thuật, người đó làm cho người
ta vừa kính trọng vừa sợ hãi.
Ở người Zande thuộc Soudan, chúng ta tìm thấy một sơ đồ tương tự, nhưng ở
đây, ma thuật chiếm ưu thế và trước hết, người cao tuổi xây dựng sự thống trị
của mình trên cơ sở sự sợ hãi. Trong vùng đồng cỏ, họ sống bằng săn bắt, đánh
cá, hái lượm, trồng trọt ngô, sắn, khoai lang, chuối. Thú săn có nhiều. Thủ công
