cho là sau khi chết, họ trở thành yêu quái: khi những người Da dỏ này bảo đã
thấy yêu quái, bao giờ cũng là dưới gương mặt một người già. Người ta tin là
tính độc hại của người già tăng theo thời gian: khi trở nên yếu đuối và tê liệt,
người đó bị giết bằng một mũi tên vào tim và xác bị thiêu. Hình như - cũng
giống như trong lịch sử ma quái - qua sự tiêu hủy hoàn toàn cơ thể, người ta
ngăn cản không cho nó biến thành ma quái.
Mối quan hệ giữa tri thức và quyền lực ma thuật thể hiện rõ rệt ở người
Navajo, và bảo đảm cho một số người già một uy tín lớn. Đó là một xã hội phức
hợp, văn hóa rất phát triển và từng chịu ảnh hưởng của nền văn minh người Da
trắng mà họ tiếp xúc thường xuyên
, về phía Tây - Bắc Arizona, họ ở trên một
lãnh thỗ rộng lớn cằn cỗi nhưng trở nên phì nhiêu bằng các hệ thống thủy lợi và
những trận mưa lớn. Họ có ngựa, gia súc và, tùy theo mùa vụ, có hai hay ba
điểm tập hợp. Xã hội họ phong túc. Họ ăn bánh mì, thịt, đồ hộp mua của người
Da trắng. Họ có quần áo đẹp được trang trí bằng bạc và ngọc lam; họ chế tạo
bạc, dệt vải, hoạt động hội họa. Thơ, ca hát, nhảy múa, nghệ thuật hư cấu rất
phát triển. Gia đình theo chế độ mẫu hệ và phụ nữ rất được coi trọng. Đàn gia
súc của riêng họ thường quan trọng hơn gia súc của chồng. Ông bà và cháu có
quan hệ rất nồng hậu; chủ yếu, ông bà ngoại tham gia giáo dục các cháu. Có khi,
từ 9, 10 tuổi, các cháu sống với ông bà và giúp đỡ họ. Đứa cháu trai có với ông
những mối “quan hệ vui đùa”. Họ chạy thi với nhau: người thắng cuộc được một
chiếc yên ngựa. Thường cậu cháu trai thách ông: lăn trong tuyết, nhảy qua hố.
Nó chế giễu ông nó một cách dễ thương. Ông bà ứng xử với cháu một cách tuyệt
vời. Tuy vậy, những công việc chúng buộc phải làm, đôi khi làm chúng giận
hờn.
Xã hội văn minh và thịnh vượng này chăm sóc mọi người yếu đuối, tàn tật, trẻ
em chậm thích ứng. Nó ân cần đối với người già, dù họ có lụ khụ và lẩm cẩm đi
nữa. Có khi một vài người mất trí bỏ nhà đi lang thang: họ được đưa về nhà.
Nhưng thanh niên và người lớn chế giễu những người già tàn tật và ấp a ấp úng:
họ chế giễu một cách kín đáo vì sợ bị trả thù. Thật vậy, tuổi tác làm người già từ
lĩnh vực phàm tục chuyển qua lĩnh vực thiêng liêng và người ta quy cho họ
quyền lực siêu nhiên; nhất là cho đàn ông. Trong một vụ kiện liên quan tới 222
thầy phù thủy, người ta tính được trong số đó, 38 phụ nữ, tất cả đều già, và 184
đàn ông, trong đó 122 người già. Người ta sợ tất cả những cái đó. Người ta
không dám không tiếp đón ân cần một người già, dù có khó chịu đến mấy.
Nhưng nhiều người trong số họ không có một chút ảnh hưởng nào, họ sống
