chí rất già vẫn tiếp tục lao động; các bà cụ già chịu trách nhiệm về nhà cửa và
buôn bán dừa. Đàn ông cao tuổi chuyên trách công việc tôn giáo, nhưng không
vì vậy mà có một ảnh hưởng đặc biệt. Tuổi tác không tạo nên giá trị đặc biệt, trừ
phi có kèm theo trí tuệ và kinh nghiệm. Người ta vâng lời người chủ gia đình,
nói chung, cao tuổi, nếu có năng lực. Đối với vị trưởng làng, là người chủ trì các
hội đồng, trước hết, người ta đòi hỏi phải có học thức: tuổi tác chỉ có ảnh hưởng
tới một chừng mực nhất định. Nói chung, người già cũng được coi như những
người tuổi còn trẻ hơn, và không đặt ra những vấn đề đặc biệt.
Người Inca từng có một lịch sử. Trong một thế kỷ, họ đã chinh phục và đánh
mất một đế chế. Nhưng nền văn minh của họ dựa trên truyền thống khẩu ngữ.
Nó là một trong những nền văn minh cổ xưa nổi tiếng nhất. Tìm hiểu vị trí
người già trong đó là điều đáng chú ý.
Người Inca có những tập tục thô bạo, nhưng những kỹ thuật và một tổ chức
xã hội cực kỳ phát triển. Đàn ông bỏ nhiều thì giờ cho chinh chiến và đối xử với
tù binh một cách man rợ. Là những nhà nông xuất sắc, họ biết làm ruộng bậc
thang, dùng phân chim bón ruộng; trồng khoai tây, ngô, ngũ cốc và rất nhiều loại
cây khác. Họ thuần hóa lạc đà; đàn gia súc của họ phát triển. Họ giữ ngũ cốc
trong những cái kho lớn. Họ khai thác mỏ vàng, bạc, chì, thủy ngân. Họ hoàn
thành những công trình thủy lợi lớn; mương máng, bể chứa, cống. Sáu con
đường lớn chạy qua lãnh thổ; những cây cầu treo bằng sợi được bắc qua sông.
Họ xây dựng những công trình tráng lệ: thành phố, lâu đài, chùa chiền. Nghề thủ
công rất phát triển, trong đó có nghề vàng, bạc. Đời sống kinh tế tấp nập. Có
nhiều chợ phiên để nông dân tới trao đổi sản phẩm. Đất đai được chia thành ba
lô: một dành cho thần Mặt trời, lô thứ hai thuộc về vua Inca, lô cuối cùng là của
các đẳng cấp lớp trên: họ cho nông dân cày bừa.
Điều đáng chú ý nhất trong nền văn minh của họ, là ai nấy đều có việc làm.
Từ khi lên 5, mọi người đều phải làm việc có ích. Đàn ông được phân thành
mười lớp, đàn bà thành mười lớp khác; trong chín lớp đàn bà, người ta nhóm
họp nhau lại theo tuổi, và một lớp còn sót lại bao gồm tất cả những người tàn tật.
Mỗi loại có nhiệm vụ riêng và phải phục vụ tốt nhất cộng đồng. Loại được tôn
trọng nhất là các chiến binh, tuổi từ 25 đến 50. Họ phục vụ nhà vua và các lãnh
chúa; một số được phái đến hầm mỏ. Họ lấy vợ vào khoảng tuổi 35; phụ nữ lấy
chồng lúc tuổi 33. Trước tuổi 25, người ta phải vâng lời cha mẹ, giúp đỡ họ và
phục vụ các tù trưởng. Từ 9 tuổi, các bé gái và thiếu nữ phục vụ gia đình, dệt
vải, chăm sóc gia súc.
