trẻ: “Vì đã sống nhiều năm, vì họ thường bị lừa gạt, vì đã phạm nhiều sai lầm và
vì những sự việc của con người, thông thường là xấu, nên họ không tin tưởng gì
hết và rõ ràng làm lén lút những gì đáng làm”. Họ ngập ngừng, sợ sệt. Mặt khác:
“Họ có cá tính xấu, vì thực ra, cá tính xấu, là giả định tất cả mọi thứ sẽ ngày
càng xấu. Bao giờ họ cũng giả định cái ác vì lòng ngờ vực, họ ngờ vực vì kinh
nghiệm cuộc sống. Họ hững hờ trong tình yêu cũng như trong hận thù. Họ nhỏ
nhen vì bị sỉ nhục trong cuộc đời. Họ thiếu lòng độ lượng. Họ ích kỷ, sợ sệt,
lạnh nhạt. Thái độ họ xấc xược: khinh miệt công luận. “Họ sống bằng ký ức hơn
bằng hy vọng”. Họ ba hoa, nhắc đi nhắc lại mãi quá khứ. Họ tỏ ra ôn hòa vì
không có dục vọng mà chỉ có quyền lợi. Họ sống vì quyền lợi, chứ không phải
vì vẻ đẹp. Họ có lòng trắc ẩn không phải vì tâm hồn cao thượng mà vì yếu đuối.
Họ rên rỉ, không còn biết đến tiếng cười”.
Điều đặc biệt đáng chú ý trong bức tranh miêu tả này, một bức tranh không
xuất phát từ một luận điểm tiên nghiệm, mà từ những sự quan sát mở rộng và
thích đáng, là ở chỗ tác giả cho kinh nghiệm không phải là một yếu tố tiến bộ
mà là một yếu tố thoái hóa. Một người già, là một con người đã lầm lẫn trong
suốt một cuộc đời dài, và tình hình ấy không thể khiến người đó có giá trị hơn
những người ít tuổi không tích lũy đến nhiều lầm lẫn như mình.
Vì vậy, trong Đường lối chính trị (La Politique), Aristote công kích Hội đồng
bô lão ở Sparte: “Một chủ quyền trọn đời đối với những quyết định quan trọng là
một thể chế rất đáng bàn cãi; vì trí tuệ cũng như cơ thể đều phải già đi, và nền
giáo dục các vị trưởng lão đã tiếp thụ không phải tới mức bản thân nhà làm luật
không thể không nghi ngờ đức độ của họ”. Ông tố cáo họ thường tự tha hóa
mình và làm hại tới lợi ích công cộng. Ông khuyên nên để người già gắn bó với
chức trách của giới tăng lữ. Lúc đó, người ta chỉ yêu cầu họ có những lời khuyên
khôn ngoan và những quyết định thẳng thắn.
Quan niệm của Aristote về người già khiến ông đi tới chỗ muốn tách họ ra
khỏi quyền lực vì cho họ là những người kém sút. Mặt khác, rất khác đường lối
của Platon, đường lối của ông không muốn có những người trí thức đứng đầu
Nhà nước; điều lý tưởng là tất thảy công dân đều là những người thật sự đạo
đức, và lần lượt mỗi người cai trị và bị cai trị. Nhưng đấy chỉ là một giấc mơ
hoàn mỹ không sao thực hiện nổi. Nếu tính đến hiện thực, thì - theo Aristote -
bản hiến pháp tốt đẹp nhất sẽ là bản hiến pháp kết hợp một liều lượng lớn chế độ
chính trị đầu sỏ với nền dân chủ. Điều cần thiết để thực thi quyền lực là vũ dũng
của một tầng lớp giữa: trách nhiệm của họ là giữ gìn trật tự. Nhưng quân nhân là
