trình diễn biến các sự kiện kích thích − đối với người được đào tạo bằng
một cách nào đó: họ cảm thấy mình được vẫy gọi, được yêu cầu. Nói
chung, hai thái độ này giao thoa với nhau. Kẻ kiếm chác (cariériste) chọn
lựa vì một số mục đích nhất định và từ nay bị chúng ràng buộc như đối với
Disraeli. Người nào bị một sứ mệnh cụ thể đòi hỏi, người ấy sẽ tìm kiếm
quyền lực để thực thi nó. Dẫu sao, nhà chính trị cũng phụ thuộc người khác
một cách chặt chẽ hơn nhà trí thức và người nghệ sĩ. Những người này cần
được thừa nhận qua những công trình mà vật liệu không phải là bản thân
con người. Còn nhà chính trị thì lấy chính con người làm vật liệu: nếu nhà
chính trị phục vụ họ, thì bằng cách lợi dụng họ; thành công hay thất bại của
nhà chính trị nằm trong tay họ và người đó không thể dự kiến được phần
lớn những sự phản ứng của họ. Trước khi xem xét những hệ quả gì có thể
đến với nhà chính trị trong tuổi già, cần xét xem mối quan hệ nói chung
giữa con người trên con đường già lão với Lịch sử.
Lịch sử có hai gương mặt. Nó không can thiệp tới những xã hội cổ
xưa. Ở thời Trung đại, nó hình như mang tính chất thảm họa; sự giải thoát
đến từ một thế giới khác, ở thế kỷ Ánh sáng, Lịch sử chan chứa hy vọng.
Ngày nay, Lịch sử chứa đựng hứa hẹn, nhưng cũng cả nguy cơ: sự phá hủy
hoàn toàn hay bộ phận hành tinh chúng ta vì bom đạn. Tôi thấy có những
người hình dung khả năng này mà không bối rối: khi người ta đã chết rồi,
thì những gì xảy ra sau đấy có gì là quan trọng? và thậm chí − theo lời một
số người − chẳng có gì phải luyến tiếc nếu người ta biết trái đất cùng tan
biến với chúng ta.
Nhưng ý nghĩ này gây kinh hoàng đối với những người khác trong đó
có tôi. Vì cũng như mọi người không thể quan niệm cái vô tận, tôi không
chấp nhận sự tận cùng. Tôi muốn cuộc phiêu lưu này, trong đó có đời mình,
kéo dài vô tận. Tôi yêu tuổi trẻ; tôi ước mong giống loài chúng ta được nối
tiếp trong tuổi thanh xuân và sẽ trải qua những thời kỳ tốt đẹp hơn. Nếu
thiếu niềm hy vọng này, thì tuổi già mà từng bước tôi đang bước tới, sẽ
hoàn toàn không thể chịu đựng nổi.
