gian đã mất trong đó Proust kể lại tình hình khi ông bước vào phòng khách
của quận chúa de Guermantes sau nhiều năm xa cách:
“Thoạt đầu, tôi không hiểu vì sao tôi ngập ngừng không muốn nhận
biết vị chủ nhà, các tân khách, và vì sao mỗi người “lại có một mái đầu”
nói chung xức phấn và làm họ thay đổi hoàn toàn. Vị hoàng thân thì...
Mang một bộ râu cằm bạc trắng và, chân dận đôi giày nặng trịch như đúc
bằng chì, có vẻ như đại diện cho một trong các Lớp tuổi của cuộc đời.
Người kể chuyện thường thấy khó thống nhất cái hình ảnh trước mắt với ký
ức của mình, và khi trông thấy Bloch chẳng hạn, không sao liên kết nổi
“dáng dấp yếu ớt, ủ rũ của ông già trước mắt mình với nhiệt tình cường
tráng của con người kia thuở thiếu thời. “Người ta nhắc đến một cái tên và
tôi sững sờ khi nghĩ rằng nó được áp dụng vừa cho cô gái tóc hung nhảy
điệu vanxơ tôi từng quen biết ngày trước, vừa cho vị phu nhân nặng nề, mái
tóc bạc trắng lệt bệt đi cạnh mình”. Một số người vẫn giữ gương mặt hầu
như nguyên vẹn ngày trước, nhưng “lúc đầu người ta ngỡ họ đau chân, và
về sau mới hiểu là tuổi già đã gắn cho họ một cặp chân chì”. Những người
khác nữa “không phải là những ông già mà là những chàng trai mười tám
cực kỳ tàn tạ”. Proust có cảm giác “dự một buổi lễ hóa trang, trông thấy
những con búp bê đẫm mình trong những màu sắc phi − vật chất của năm
tháng, những con búp bê thể hiện thời gian ra bên ngoài”. Đấy là điều nổi
bật hơn cả: có thể nói thời gian có thể trông thấy được bằng đôi mắt trần.
“Dáng vẻ hoàn toàn mới của một con người như ông d’Argencourt, thể hiện
trước mắt tôi một cách kỳ lạ cái hiện thực hiển hiện nhưng thông thường
vẫn trừu tượng đối với chúng ta... Chúng ta có cảm giác mình theo cùng
một quy luật với những con người đã từng biến đổi kia... Theo những sự
biến đổi xảy ra ở tất cả những con người ấy, lần đầu tiên, tôi nhận thấy thời
gian đã trôi qua đối với họ, và điều đó làm tôi choáng váng khi nhận ra thời
gian cũng đã trôi qua đối với mình”. Vả lại, bà de Guermantes gọi ông là:
“Người bạn cũ của tôi”. Một ai đó nói với ông: “Ông, một ông già Paris”.
Trong buổi dạ hội ấy, ông tin chắc về tuổi tác mình: “Chúng ta không trông
