ông phản ứng lại bằng cách viết cuốn Cái vinh và cái nhục của một chiến
thắng. Những sự phê phán trên đây làm ông buồn bã: “Chủ yếu tôi giận
ông ta đã không để cho tôi kết thúc những ngày cuối cùng của mình trong
niềm kiêu hãnh khiêm nhường của một sự im lặng tôi đã đặt vào trong đó
niềm vui sâu lắng của mình”. Nhưng ông thỏa mãn quay lại với quá khứ:
“Tôi đã từng có tất cả... Tất cả những gì một con người có thể có được...
Tôi đã từng sống những giờ phút đẹp đẽ nhất của một con người có thể
sống trên đời này! Cho tới khi thực hiện đình chiến, những đứa con đẻ của
tôi!”. Ông giữ nguyên một sức sống kỳ lạ cho tới cùng. Chỉ cho tới tối hôm
trước ngày qua đời, ông mới thầm thì: “Tôi già rồi. Tôi bấu víu lấy cuộc
sống với những chiếc móng tay mềm yếu.”
Tuổi già mạnh khỏe của Clémenceau là một sự tương phản kỳ lạ với
tuổi già của Churchill, mặc dù giữa hai người có những nét tương đồng nổi
bật. Lên nắm quyền năm 1940, ở tuổi 66, Churchill, vào lúc chiến thắng
cũng được coi là cứu tinh của đất nước ông và được hết sức mến mộ.
Nhưng ông cũng phải rời khỏi chính quyền ngay sau chiến tranh. Chỉ có
điều là số phận sinh học của ông hoàn toàn khác với Clémenceau.
Năm 1940, Churchill được ca ngợi là một con người được giao thiên
mệnh: cả nước yêu cầu ông phải được trao quyền bính. Ông từng có một
quá khứ lâu dài làm nghị sĩ và bộ trưởng. Chính phần lớn do ông đứng đầu
Hải quân năm 1911 mà hải Quân Anh nổi tiếng hùng mạnh. Năm 1930, khi
thất bại đảng Bảo thủ kéo theo sự sụp đổ của nội các Baldwin, Churchill
mất chức bộ trưởng Tài chính. Ông bị gạt ra khỏi chính quyền mười năm
liền. Nhưng ông đọc những bài diễn từ rất được chú ý. Ông sớm hiểu tính
nghiêm trọng của tai họa phát xít, và năm 1936, đọc diễn từ trước Ủy ban
đối ngoại của đảng Bảo thủ, ông kêu gọi Hội Quốc liên chống lại nước
Đức. Báo chí truyền đi rộng rãi ý kiến của ông. Ông phát động một chiến
dịch tái binh bị và về sau, phê phán mọi sự nhượng bộ Hitler. Ông bị lên án
là hiếu chiến; nhưng khi nổ ra chiến tranh ông xuất hiện như một nhà tiên
tri mà người ta đã phạm tội không nghe theo lời. Các bức tường ở Luân
