cùng bên ngoài các khả năng của tôi, chứ không phải là khả năng đích thực
của tôi. Tôi sẽ là người chết đối với những người khác chứ không phải đối
với tôi; chính cái người khác chết trong thực thể tôi. Tôi biết là mình chết −
cũng như biết là mình già − trong lúc có quan điểm những người khác về
tôi. Vì vậy, sự biết này là khái quát, trừu tượng, được đặt ra trong tính
khách quan bên ngoài. “Khả năng chết” của tôi không trở thành đối tượng
của một kinh nghiệm thiết thân nào. Tôi không phải không biết tới nó; tôi
chú ý tới nó một cách thực tiễn trong các dự kiến, các quyết định của mình,
trong chừng mực tôi tự coi mình như một người khác; nhưng tôi không cảm
thấy nó. Tôi có thể thử tiếp cận nó bằng những ảo ảnh, hình dung xác chết
của mình và buổi lễ tang. Tôi có thể có giấc mơ về sự vắng mặt của mình;
nhưng cũng vẫn chính là tôi có giấc mơ ấy. Cái chết của mình ám ảnh tôi
trong lòng những dự kiến của mình như thể mặt trái tất yếu của chúng;
nhưng tôi không bao giờ thực hiện nó; không thực hiện số phận khả tử của
mình.
Cũng giống như cái không thể thực hiện được kia, tuổi già có thể diễn
ra bằng nhiều cách; mối quan hệ của nó với cái không thể thực hiện kia,
không được định sẵn trước. Mỗi người lựa chọn nó tùy theo hoàn cảnh và
những sự lựa chọn trước kia của mình nói chung. Một người già cảm thấy
mình còn rất trẻ cũng phản kháng trước cái chết đang đến gần chẳng khác
nào một người tuổi bốn mươi bị một căn bệnh nan y. Người ấy không thay
đổi; sức sống và mối quan tâm của họ đối với thế giới vẫn nguyên vẹn;
nhưng một “bản án” từ bên ngoài cho họ biết cơ may sống còn chỉ còn lại
khoảng chục năm! Là người không thể chịu nổi người ta cho là mình già,
mặc dù ông âu sầu, cô đơn và suy sút, Casanova vẫn thiết tha tương lai đến
kỳ lạ. Lúc 70 tuổi, ông viết: “Ôi cái chết! Cái chết tàn bạo! Cái chết là một
con quái vật xua đuổi ra khỏi sân khấu lớn một khán giả chăm chú trước
một vở kịch họ hết sức quan tâm chưa kết thúc. Chỉ một lý do ấy không
thôi cũng đủ làm cho người ta thù ghét cái chết”. Cũng ở tuổi 70, trước
cuộc chiến tranh 1940, Wells so sánh mình với một đứa trẻ vừa được người
ta cho những đồ chơi đẹp nhưng lại bắt đi ngủ: “Tôi không mảy may muốn
