nỗi hoang mang do nó gây nên: nhân vật không còn thấy hình bóng mình
trong gương nữa; không thể tự nhận ra mình nữa.
Cần tìm kiếm lý do của hiện tượng bất cân xứng ấy trong cái vô thức
của những người trong cuộc. Freud từng nói như vậy: cái vô thức không
phân biệt giữa cái chân và cái giả; nó là một tập hợp những niềm ao ước
theo một cấu trúc nhất định; nó không mang tính chất suy ngẫm (réflexif).
Nhưng nó có thể gây trở ngại hay không đối với sự suy nghĩ. Nó không
ngăn cản quá trình chuyển dịch của cậu bé thiếu niên sang tuổi trường
thành. Thật vậy, bản năng giới tính của người trưởng thành đã được dự báo
trong bản năng ấy của chàng thanh niên, thậm chí của đứa trẻ. Nói chung,
hai lớp tuổi này cho quy chế của người trưởng thành là điều đáng ao ước vì
nó sẽ cho phép họ thõa mãn dục vọng của mình. Chàng thanh niên thì có
những nỗi ám ảnh về nam tính, và cô thiếu nữ mơ màng về nữ tính sau này
của mình. Trong các trò chơi, trong những câu chuyện họ kể cho nhau
nghe, họ thích thú tiên đoán tương lai ấy. Trái lại, người trưởng thành liên
kết tuổi già với những nỗi ám ảnh thiến hoạn. Và như nhà tâm phân học
Martin Grotjhan nhấn mạnh, cái vô thức của chúng ta không biết tới tuổi
già. Nó duy trì ảo tưởng về một sức thanh xuân vĩnh hằng. Khi ảo tưởng bị
lung lay, thì kết quả là xảy ra đối với nhiều người một sự chấn thương về
tinh thần quá tự say mê mình (traumatisme narcissique), dẫn tới một hiện
tượng rối loạn tâm thần khiến người ta suy sụp (psychose dépressive).
Chúng ta thấy rõ nguyên nhân sự “kinh ngạc”, ngỡ ngàng của người
già nói chung khi “phát hiện” ra tuổi tác của mình. Trong phạm vi những
điều không thể thực hiện được bao quanh chúng ta, đó là điều chúng ta
muốn thực hiện khẩn trương nhất, và cũng là điều chúng ta kinh hãi nhất,
dù tự giác hay không tự giác. Tình hình này cho phép chúng ta hiểu được
thái độ của người già đối với hoàn cảnh của họ, những thái độ thoạt tiên
thường khiến chúng ta bối rối.
Người ta có thể sớm thừa nhận là mình già hay cho là mình trẻ mãi
mãi, vì người ta không trải qua tuổi tác theo phương thức cái tự thân, vì
chúng ta không có một kinh nghiệm trong suốt về tuổi tác như kinh nghiệm
