Thông thường, người ta vận dụng khoảng cách giữa cái tự ta (en-soi)
và cái cho ta (pour-soi), mong đạt tới tuổi thanh xuân vĩnh viễn mà cái vô
thức của mình mong ước. Ở Mỹ, năm 1954, một êkip do Tuckmann và
Lorge lãnh đạo phỏng vấn 1.032 người ở các lứa tuổi khác nhau, để tìm
hiểu họ cảm thấy trẻ hay già. Xung quanh tuổi 60, chỉ rất ít người nhận là
mình già; sau tuổi 80, 53% cho là mình già; 36% nhận mình ở lứa tuổi
trung niên; 11% cho là mình vẫn trẻ. Gần đây, cũng trả lời câu hỏi như trên,
phần lớn những người ở trong một khu nhà do C.N.R.O. Thành lập đều trả
lời: “Tôi hoàn toàn không thấy là mình già... Tôi không bao giờ nghĩ tới
tuổi già... Tôi không bao giờ đến khám thầy thuốc... Tôi còn 20 năm nữa.
Về mặt này, nói tới chứng mù tâm thần (cécité psychique), tới hiện tượng
bảo vệ tri giác (défense perceptuelle) − như một vài nhà tâm lý học thường
làm − là không đủ. Mặc dù vẫn có thể có một tình trạng mù quáng như vậy.
Có tình trạng này vì mọi thứ không thể hiện thực hóa được đều khuyến
khích người ta khẳng định như vậy. “Đối với tôi, thì tình hình không phải
như vậy”. Đối chiếu mình với những người cùng lứa tuổi, người ta muốn,
tự xếp mình vào một lớp người khác họ, vì chỉ trông thấy họ từ bề ngoài.
Một phụ nữ ở trong khu nhà của C.N.R.O. Nói: “Tôi hoàn toàn cảm thấy
già; thỉnh thoảng, tôi giúp đỡ các bà già; và rồi bụng bảo dạ: nhà ngươi
cũng thế, nhà ngươi cũng là một bà già rồi”. Một cách bột phát, đứng trước
các bà già khác, bà thấy mình không có tuổi; phải cố gắng suy nghĩ, bà mới
đồng hóa trường hợp của mình với trường hợp của họ. Khi nhận thức ra
điều này, bà “mày tao chi tớ” với chính mình, thì đó là điều có ý nghĩa: bà
ta nói với người khác, cái người khác mà chính bà là người khác ấy đối với
những người khác, nhưng bản thân bà lại không có nhận thức trực tiếp nào
về người khác ấy.
Đối với người cảm thấy ở đúng vị trí của mình và mãn nguyện với vị
trí ấy, lại có quan hệ tốt với những người xung quanh, thì tuổi tác vẫn trừu
tượng. Đó là điều Saint-John Perse muốn nói khi ông viết trong một bài
thơ: “Hỡi thời gian cao thượng, ngươi đã dối trá... Thời gian được tính đếm
theo năm tháng, không hề là thước đo những ngày chúng ta đang sống”.
