“Nhưng phó mặc cho mùa xuân đang tới, có lẽ sẽ tự nhiên hơn nhiều
đối với tôi; chỉ có điều là tôi cảm thấy mình không còn bộ trang phục cho
cái đó nữa”
Có quả là ông giả tạo đóng vai trò mà xã hội đòi hỏi ông phải đóng?
Hay vì kinh hoàng tuổi già mà ông xem thái độ ông già bảy mươi tuổi của
mình như một trò đùa? Dẫu sao thì tính không thể hiện thực hóa được của
tuổi già cũng một lần nữa được khẳng định trong văn bản này.
Nói tới hóa trang, trang phục, trò chơi, là một cách lẩn trốn vấn đề.
Muốn thoát khỏi cơn “khủng hoảng tự nhận biết mình”, thì phải thành thực
bám lấy một hình ảnh mới về chính bản thân chúng ta. Có những trường
hợp người tráng niên xây dựng sẵn một hình ảnh khủng khiếp hay huy
hoàng về tuổi già của mình: Swift, khi miêu tả những người Struddburg;
Hugo, khi nhắc tới người Burgrave v.v.. Khi cần đến, họ viện dẫn, hay chí
ít, cũng sử dụng hình ảnh ấy, nhưng nói chung, người ta bị bất ngờ và, để
tìm thấy lại cách nhìn về bản thân mình, người ta buộc phải thông qua
người khác: người ta thấy tôi thế nào? Tôi hỏi điều đó ở tấm gương soi của
mình. Câu trả lời không chắc chắn: người ta nhìn chúng ta, mỗi người theo
một cách, và nhận thức của chúng ta chắc hẳn không khớp với một nhận
thức nào hết của họ. Mọi người đều thống nhất nhận thấy gương mặt của
chúng ta là gương mặt một người già; nhưng đối với những người gặp lại
chúng ta sau nhiều năm xa cách, thì gương mặt ấy đã thay đổi, đã tàn tạ;
đối với những người xung quanh, nó vẫn là gương mặt của chúng ta; tính
đồng nhất chiến thắng những sự biến chất; đối với những người xa lạ, đó là
gương mặt bình thường của một người tuổi 60, tuổi 70. Còn đối với chúng
ta? Chúng ta sẽ lý giải hình ảnh của mình, vui vẻ hay bực bội, hay một cách
thờ ơ tùy theo thái độ tổng quát của mình đối với tuổi già. Voltaire có quan
hệ tốt đẹp với tuổi già của mình tới mức ông đồng ý để Pigalle khắc tượng
khỏa thân cho ông. Ông không ưa thích một chân dung nào trong số chân
dung người ta từng tặng ông, và ý nghĩ một bức tượng bán thân mới đã bắt
đầu làm ông khó chịu. Ông viết thư cho bà Necker: “Người ta bảo là ông
Pigalle sẽ tới nặn khuôn mặt của tôi; nhưng, thưa bà, tôi phải có một khuôn
