phái đối lập. Ông quyết định chấp nhận công việc, và hễ nước Pháp được
cứu thoát là rút lui. Khi ông về tới Paris, chính phủ lâm thời đã được thành
lập mà ông không được mời tham dự. Nhưng một đám đông đón và hoan
hô ông ở ga. Từ một ban công, rồi từ cỗ xe ngựa mui gập, ông phải nói
chuyện với họ đến bốn lần. Ông nói: “Các bạn trả cho tôi hai chục năm lưu
đày bằng một giờ”. Rất nhiều người đến gặp ông. Thất vọng bị những
người cộng hòa bỏ rơi, ông vẫn tìm cách hành động. Ông viết một lời kêu
gọi người Đức, nhưng không được đáp ứng và một lời kêu gọi người Paris:
“Hỡi đồng bào, tất cả hãy cầm súng!” Người ta đọc Trừng phạt trên các sân
khấu và tiền vé thu được dùng mua ba khẩu đại bác. Được bầu làm đại biểu
quốc hội của Paris, ông không nhận giúp đỡ bè bạn trong công xá lật đổ
chính phủ lâm thời: đối mặt với kẻ thù, ông cho cuộc phiêu lưu ấy quá nguy
hiểm. Nhưng Quốc hội chỉ làm ông ghê tởm. Ông ghi lại: “Tôi sẽ đi
Bordeoux với ý nghĩ chiến thắng cảnh lưu đày”. Ông lãnh đạo phái tả trong
Quốc hội. Ông không chịu ký bản “hiệp ước xấu xa” do Thiers đề nghị.
Ông bênh vực Garibaldi mà người ta muốn phế bỏ kết quả bầu cử; người ta
không cho ông nói: ông từ chức.
Vợ ông qua đời năm 1868. Ở Bordeaux, Charles, con trai ông, mất vì
chứng ngập máu và ông đưa linh cữu của con về Paris, rồi đi giải quyết
công việc thừa kế ở Bruxelles. Những cảnh bạo lực của Công xá làm ông
bất bình, nhưng trong bài thơ Không trả thù, ông yêu cầu chính phủ
Versailles không trừng phạt. Những vụ bắn giết khiến ông phẫn nộ: 6000 tù
binh bị sát hại, đổi lấy 64 con tin. Ông báo tin là sẽ cho những người bị
phát vãng cư trú. Chính phủ Bỉ trục xuất ông. Ông đến Lucxembourg. Từ
đó, ông tiếp tục phản đối những hành vi trả thù. Ông sáng tác Năm khủng
khiếp, Năm chín ba, làm những bài thơ cho tập truyện vừa Giai thoại các
thế kỷ. Trở về Paris, ông được đón tiếp khá lạnh nhạt. Theo lời ông yêu cầu
Thiers, Rochefort không bị phát vãng. Ông thất bại trong cuộc bầu cử tháng
giêng 1872: người ta trách cứ ông về những bài biện hộ cho các chiến sĩ
Công xã Paris. Ông đến Gueruescy, tiếp tục viết những tác phẩm bỏ dở và
bắt đầu cuốn Sân khấu tự do. Ông cũng làm những bài thơ in trong Bốn
