được lúc bấy giờ, ông phải để Juliette nài nỉ mới cấp cho bà những khoản
trợ cấp ít ỏi bà cần. Nhưng ông vẫn còn những niềm hạnh phúc mới. Sinh
nhật lần thứ 79 của ông được tổ chức như một ngày quốc lễ: 600.000 người
diễu hành dưới cửa sổ và người ta dựng cho ông một bức khải hoàn môn. Ít
lâu sau, đại lộ Eylau mang tên gọi đại lộ Victor-Hugo và lại có một cuộc
diễu hành mới chào mừng ngày 14 tháng bảy. Thậm chí giai cấp tư sản
cũng theo ông: rốt cuộc, người ta ân xá cho các chiến sĩ Công xã Paris.
Mấy ngày sau lễ sinh nhật, khi ông tới thượng viện, toàn thể cử tọa đứng
dậy, hoan hô. Ông rơi nước mắt vì sung sướng. Ông không bị day dứt vì
những mối oán hận tuổi thơ như Andersen, cũng không bị giằng xé bởi
những mâu thuẫn không thể vượt qua nổi như Tolstoï, mà hoàn toàn hòa
hợp với chính bản thân ông. Sự tán dương ấy, sự gặp gỡ ấy giữa một tuổi
già hùng hậu với niềm vinh quang, ông từng mong muốn ngay từ đầu; toàn
bộ cuộc đời ông đều hướng về nó: nó hoàn toàn ưu ái ông.
Ông chứng kiến Juliette qua đời; ông xúc động sâu sắc và bắt đầu
muốn chết: “Tôi sẽ ra sao cho tới khi chết?”
Và: “Cuộc đời tôi trải qua biết bao tang tóc tới mức nó không còn
ngày lễ nữa”.
Thể chất ông bị suy yếu. Gần như bị điếc, lặng lẽ, ánh mắt sợ sệt, ông
hoàn toàn nghỉ việc. 12 giờ trưa, ông mới dậy và chỉ có cuộc sống như cỏ
cây. Camille Saint-Saens viết: “Than ôi! Không có gì ngăn giữ nổi thời
gian, và bộ óc sáng suốt đẹp đẽ ấy bắt đầu có những dấu hiệu lầm lạc”. Tuy
nhiên ông bình tĩnh hình dung sự ra đi của mình. Cháu nội ông kể lại: “Ông
nói với chúng tôi về cái chết mà ông cảm thấy đến gần với một thái độ bình
thản, tỉnh táo tới mức không bao giờ gây cho chúng tôi một quan niệm
khủng khiếp về cái chết”.
Cuộc đời ông tràn trề vinh quang. Một hôm, ông nói: “Đã đến lúc tôi
phải làm vơi bớt thế giới”. Ông tin vào sự bất tử. Từ 1860, ông đã từng
viết: “Tôi tin ở thượng đế, tôi tin ở linh hồn”. Chết, là gặp thượng đế, tức là
một cái bản thân khác, và ông hình dung cuộc gặp mặt ấy với một sự hiếu
