việc. Hội đồng quản trị thay thế Gaeta bằng một người tên là Nanni, kẻ
muốn làm thầy. Michel-Ange chống lại và giành lại vị trí cho Gaeta. Lúc
ấy, ông 88 tuổi. Ít lâu sau, bị cảm lạnh trong một buổi đi dạo ban đêm, ông
qua đời, vật vã trong đau đớn, trong lúc chưa hoàn thành mái vòm ở Saint −
Pierre.
Cái nghịch lý trong tuổi già của ông, là ở chỗ đinh ninh “nghệ thuật và
cái chết không hòa hợp với nhau” − một quan niệm ông thường nhắc tới
trong các bản xonê-, mong muốn làm hết sức mình vì hạnh phúc bản thân,
vì cầu nguyện, vì Chúa, luôn luôn than phiền về những nỗi vất vả, day dứt,
những sai lầm về tinh thần mình phải trả giá cho những “sự việc thần
thánh” mình đã làm, nhưng ông vẫn tiếp tục sáng tác, đấu tranh cho sự
nghiệp ông xây dựng; thư từ, thơ ca của ông u sầu, thất vọng: tuy vậy,
chính vào lúc này, với mái vòm úp ở Saint-Pierre, với tượng Đức bà đau
khổ ở Rondanini, ông đạt tới điểm đỉnh vinh quang.
Tuy với sức khỏe tuyệt vời, Verdi không vui lòng chấp nhận tuổi già.
Tuổi ông 68 khi người ta khánh thành hết sức long trọng bức tượng của ông
ở Milan; ông rất không vui lòng: “Như thế có nghĩa là tôi đã già (than ôi!
Đúng là vậy), là tôi là một tay kỳ cựu đối với những người tàn phế... Tôi đã
phàn nàn và vẫn tiếp tục phàn nàn về buổi lễ này”. Trước đó ít lâu, ông viết
lại và chỉnh lý một trong những tác phẩm ngày trước, vở kịch Simon
Boccanegra, được trình diễn rất thành công. Ông bắt tay vào sáng tác vở
Don Carlos và, ở tuổi 71, tự thân chỉ đạo những buổi diễn tập. Tuy vở kịch
được đón nhận nhiệt liệt, nhưng ông không chút vui mừng: “Chúng ta là
những nghệ sĩ tội nghiệp bị nhiều người đố kỵ, là nô lệ của một công chúng
thông thường dốt nát (đó là cái tai hại nhỏ nhất), tính nết thất thường và bất
công”. Lừng danh trên toàn thế giới, ông là một thứ thần tượng quốc gia ở
Italia: mỗi lần xuất hiện ở nhà hát, ở một buổi hòa nhạc hay cả ở trên
đường phố, ông đều được hoan hô. Nhưng ông cảm thấy sâu sắc sự vỡ
mộng thường xảy tới đối với nhiều nghệ sĩ vào thời kỳ cuối đời. Sau khi
Boito, bạn ông, trao cho ông kịch bản Othello, Faccio, giám đốc nhà hát
