cảm nhận hơn, và nhất là đôi chân không đỡ tôi nữa. Tôi không sống, mà là
khắc khoải... Tôi không còn có gì để làm trên cõi đời này nữa”. Ít lâu sau,
ông từ giã nó, vì chứng liệt nửa người.
***
Có khi cuộc sống người trưởng thành kéo dài liên tục, vì vậy, có thể
nói tuổi già trôi qua lặng lẽ. Nhưng muốn được như vậy, nó phải diễn ra
trong những hoàn cảnh thuận lợi. Và cuộc sống ngày trước cũng tạo cho
người già một tập hợp những mối quan tâm tinh thần và tình cảm chống
chọi lại sức mạnh của năm tháng. Một tấm gương đẹp đẽ là tấm gương Lou
Andreas-Salomé, người phụ nữ xuất sắc được Nietzsche, Rike và nhiều
người khác quý mến, và về sau trở thành người học trò và người bạn của
Freud. Từ lúc còn trẻ, bà đã giữ được cuộc sống độc lập cho mình; bà làm
việc nhiều, viết những cuốn tiểu thuyết bình thường, bà không đánh giá quá
cao nhưng thu được thắng lợi rực rỡ. Hiếu kỳ, năng động, có ý chí, bà yêu
say mê cuộc sống và − mãi đến tuổi 35 − khi phát hiện ra bản năng giới
tính, bà dành cho nó một vị trí rất quan trọng trong cuộc sống cũng như
trong thế giới quan của mình. Trong tác phẩm Die Erotik, bà nghiên cứu
quan hệ giữa giới tính và nghệ thuật. Năm 1911, bà phát hiện ra Freud,
người khẳng định về mặt khoa học các trực giác của mình: bà chuyên tâm
vào tâm phân học. Lúc quá lục tuần, bà làm nghề thầy thuốc liệu pháp tâm
lý (psychothérapeute) và thu được những kết quả tuyệt vời làm bà rất đỗi
vui mừng. Bà có viết chút ít, nhất là về các vấn đề tâm phân học. Chồng bà
– chẳng mấy quan trọng đối với bà − mất năm 1920, và trong mấy năm,
gặp nhiều khó khăn về tài chính. Bà sống ở Đức, trong một ngôi nhà có
vườn rộng do một người đầy tớ gái già quản lý. Công việc, tình bạn của
Freud − trao đổi nhiều thư từ với bà − và của Anna Freud choán hết cuộc
sống của bà. Bà không đồng tình với Freud về một điểm quan trọng. Coi
trọng tình yêu xác thịt, bà không thể không cho bản năng giới tính là một
hành vi tuyệt diệu và phấn chấn của con người, trong lúc Freud có một
quan điểm tuyệt đối bi quan về con người và về đời sống tình dục của con
người. Nhưng sự bất đồng này không làm hại tới tình bạn của họ. 70 tuổi,
