và người làm việc không biết mệt mỏi, trong lúc làm cho thời đại mình
khiếp sợ ông vẫn áp đặt được các quan niệm của ông; là người đàn ông
kiên nghị và táo bạo, người chồng, người cha biết thương yêu và được
thương yêu, nhẽ ra ông phải có một tuổi già phong phú và thanh thản. Thực
ra tuy tuổi già không thể đánh bại ông − năm 1938, khi bọn phát xít đến
khám xét nhà, chỉ cần ông xuất hiện và nhìn bọn chúng là chúng khiếp sợ −
nhưng nó là một thử thách nặng nề, do tình trạng sức khỏe, do sự leo thang
của chế độ phát xít, do những nỗi lo sợ cho tương lai của tâm phân học, do
không còn năng lực sáng tạo.
Năm 1922, 66 tuổi, ông bị những cơn rối loạn về tim. Ông viết: “Ngày
13 tháng ba năm nay, tôi đột ngột bước vào tuổi già thực sự. Từ ấy, ý nghĩ
chết chóc không rời khỏi tôi”. Năm sau, ông bị phẫu thuật vòm miệng lần
thứ nhất: nghi mình bị ung thư, ông yêu cầu thầy thuốc tạo cho ông một
cách chết tử tế nếu phải chịu những nỗi đau đớn kéo dài. Ông chịu đựng
một cách vất vả những nỗi đau ông phải trải qua. Ông viết thư cho Lou
Andreas-Salomé: “Tôi hoàn toàn tán thành ý kiến của chị về nỗi tuyệt vọng
của chúng ta trước những nỗi đau hình hài đặc biệt nặng nề; cũng như chị,
tôi thấy những nỗi đau ấy làm người ta tuyệt vọng, và nếu có thể quy trách
nhiệm cho cá nhân một người nào đó, thì thật là bỉ ổi”. Một tháng sau, một
đứa cháu nội lên bốn, được ông cực kỳ yêu thương, bị chết
. Đấy là lần
duy nhất trong đời ông, người ta thấy ông khóc, ông viết thư cho bạn bè:
“Tôi nghĩ không bao giờ mình lại âu sầu đến thế...Tôi làm việc bất đắc dĩ;
trong thâm tâm, mọi cái đối với tôi đều vô nghĩa”, ông tâm sự với những
người bạn khác là ông đã hoàn toàn mất hết niềm vui sống. Cùng năm ấy,
Ủy ban lãnh đạo các công trình tâm phân học ở Áo vốn được ông rất coi
trọng, có nguy cơ tan rã. Ông viết: “Ủy ban tâm phân học nhẽ ra phải sống
sau tôi nhưng không còn nữa. Phải chăng tôi sẽ sống lâu hơn cả Hiệp hội
tâm phân học quốc tế? Phải chăng hy vọng tâm phân học sẽ tồn tại lâu hơn
tôi? Nhưng tình hình ấy làm cho phần cuối cuộc đời tôi đen tối”. Ông than
phiền tình trạng cằn cỗi của mình: “Tôi không còn ý tưởng mới nữa. Tôi
không viết lấy nổi một dòng”.
