bà viết Lòng tri ân của tôi đối với Freud, trong đó bà công khai tỏ lòng
kính trọng nhà khoa học và con người; tuy vậy, bà phê phán quan niệm của
ông về quá trình sáng tạo. Trong suốt đời bà, đấy là vấn đề bà quan tâm
nhiều nhất. Freud nhiệt liệt ca ngợi công việc này: “Đó là một công trình
tổng hợp thực sự, cho phép hy vọng cả cái chùm dây thần kinh, cơ bắp và
động mạch, kết quả của biến đổi cơ thể nhờ con dao mổ phân tích, có thể
được tái tạo lại thành một cơ thể sống”. Bà tự hào về lời khen ngợi này. Bà
viết: “Các công trình tâm phân học làm tôi sung sướng tới mức, dù có là tỉ
phú, tôi cũng không từ bỏ chúng”.
Trong những năm cuối cùng, niềm hạnh phúc này bị đe dọa nghiêm
trọng. Chế độ phát xít thắng lợi: bà là người Do Thái, và bà chị gái khủng
khiếp của Nietzsche căm ghét bà. Bà sống một cuộc sống kín đáo tới mức
không bị quấy rầy. Cơ thể bà yếu dần. Bà bị bệnh tiểu đường và ung thư vú,
phải cắt bỏ. Ở bệnh viện về, bà mới báo cho bạn bè biết, và sau khi độn
ngực, bà vừa cười vừa nói: “Rốt cuộc, Nietzsche có lý. Giờ đây, quả là tôi
có một bộ ngực giả''. Mấy ngày trước khi qua đời, bà thầm thì với một
giọng kinh ngạc: “Suốt đời, tôi chỉ có làm việc. Và xét cho cùng, vì sao?”
Những người bạn mới không thay thế những người bạn bà đã mất, vì bà
cũng nói: “Nếu để tư tưởng mình lang thang, thì tôi không tìm thấy một ai
hết. Dẫu sao, tốt hơn hết là cái chết”. Bà mất trong một giấc ngủ, ngày 5
tháng sáu 1937. Không phải mọi cái đều dễ dàng trong tuổi già của bà. Qua
thư từ trao đổi giữa bà và Freud, người ta thấy thỉnh thoảng bà cảm thấy nỗi
đau hình hài “đến tuyệt vọng”. Nhưng bà không thất vọng. Bà cho cuộc đời
nhiều, nên cuộc đời không thể không trả lại nhiều cho bà.
Tuy nhiên, không nên tin rằng một quá khứ công bằng nội tại, một
cuộc sống phong phú và dũng cảm bao giờ cũng được đền đáp bằng một
“tuổi già đẹp đẽ”. Bệnh tật, hoàn cảnh chính trị và xã hội có thể làm cho
những ngày cuối cùng của tuổi già trở nên đen tối. Tình hình đối với Freud
là như vậy. Cuộc sống của ông là một chuỗi liên tục đáng chú ý: trong lúc
vượt qua quá khứ của mình, ông vẫn duy trì nó. Là người đổi mới táo bạo
