Sự tàn phá này là tất yếu, không một ai thoát khỏi. Nhưng nó chậm
hay nhanh, bộ phận hay toàn thể, có ảnh hưởng nhiều hay ít đối với toàn bộ
cuộc sống thì còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố. Đối với những người hạnh
ngộ có một phạm vi tự do nhất định nhờ vị trí của mình, tình hình ấy phụ
thuộc nhiều vào cách thức người trong cuộc nắm lại vận mệnh của mình
Thông thường, sức nặng của cơ thể không quan trọng bằng thái độ đối
với nó. Rất mực lạc quan, Claudel viết trong Nhật ký: “Tám chục tuổi!
Không còn mắt, không còn tai, không còn răng, không còn cẳng chân,
không còn hơi thở! Và kỳ lạ thay, rốt cuộc, người ta cũng không cần tới
chúng!”. Với vô số bệnh tật, một con người như Voltaire, mà cơ thể là một
gánh nặng suốt đời, và từ thời trai trẻ đã tuyên bố là như người hấp hối, lại
thu xếp ổn thỏa hơn ai hết. Lúc 70 tuổi và sau đó nữa, ông nói về mình
trong khi tự cho mình là “ông già ốm đau”, rồi “ông lão 80 ốm đau”. Lúc
đó, ông vận dụng quan điểm của người khác cho bản thân mình, nhưng
không phải là không thích thú về vai trò của mình; khi đối với bản thân
ông, chính cái tôi lên tiếng; ông cho mình đã quen với hoàn cảnh của mình:
“Tôi đã đau khổ tám mươi mốt năm nay, và cũng trong tám mươi mốt năm
nay, tôi đã thấy biết bao nhiêu người đau khổ và chết chóc xung quanh
mình”. Ông viết: “Trái tim không già đi, nhưng đặt nó trong đổ nát thì thật
là đáng buồn”. Ông nhận xét: “Tôi phải chịu tất cả mọi tai họa gắn liền với
sự suy sụt”. Nhưng giàu có, vinh quang, được tôn kính, tích cực hơn bao
giờ hết, và say mê những gì ông viết, ông chấp nhận hoàn cảnh của mình
một cách thanh thản: “Quả là tôi có hơi điếc, hơi mù, hơi bị liệt, với ba hay
bốn tật nguyền tồi tệ, nhưng không hề có gì làm tôi mất hy vọng”.
Trái lại, những người khác làm tật nguyền của mình thêm trầm trọng
vì oán hờn. Chateaubriand viết: “Thật là một nhục hình khi giữ nguyên vẹn
thực thể tinh thần của mình bị cầm tù trong một cái vỏ bọc vật chất tàn tạ”.
Lời than vãn này đáp lại lời than vãn của Voltaire. Chỉ có điều là Voltaire
may mắn được sống trong sự hòa hợp hoàn toàn với thời đại ông và thậm
chí tượng trưng cho nó, khiến ông có một niềm lạc quan đầy sức sống.
Chateaubriand, mất hết uy tín cô đơn trong một thế kỷ không còn quan tâm
