thận trọng mọi xúc cảm”. Ông nổi tiếng về tính chất vô cảm. Một hôm, lấy
tay chỉ vào trái tim ông, bà du Tencin bảo ông: “Bộ óc ông cũng ở cả đây
nữa”. Thông minh, sắc sảo, say mê khoa học, ông mới 29 tuổi khi viết cuốn
sách khiến ông nổi tiếng, cuốn Những cuộc đàm thoại về tinh đa nguyên
của các thế giới (Les Entretiens sur la pluralité des mondes), và sau đó là
nhiều công trình khác, ông không sáng tạo gì hết, ông chỉ phổ biến khoa
học đương thời, nhưng với tài ba rất khéo léo. Ông được bầu vào Viện hàn
lâm khoa học. Ông quan tâm và đề cập tới tất cả mọi thứ. Ông không ngần
ngại tỏ rõ lập trường: ông bênh vực các tác giả hiện đại chống lại các tác
giả cổ đại; ông phê phán tôn giáo. Nhưng ông vẫn giữ đầu óc tỉnh táo và
tránh mọi sự quá sức. Ông đến với tuổi già trong lúc sức khỏe rất tốt và với
lòng hoan hỉ. Theo ông, lớp tuổi hạnh phúc nhất là “từ sáu mươi đến tám
mươi”, “ở tuổi này, lập trường người ta đã ổn định. Người ta không còn
tham vọng; không ham muốn gì nữa hết và hưởng thụ những gì mình đã
gieo vãi. Đó là lớp tuổi đã gặt hái xong”. Theo lời bà Geoffrin, lúc 82 tuổi,
ông vẫn còn là một người nói chuyện kỳ lạ. Nhưng 88 tuổi, ông bị điếc; 94
tuổi, mắt ông kém nhiều. Các vị chủ nhà ông tới thăm buổi tối cho là ông
quấy rầy.
Swift là nạn nhân vừa của một nỗi bất hạnh về sinh lý học − khi ông
mất, người ta thấy có nước trong sọ não, vừa của hoàn cảnh xứ Allen, và
của những khuynh hướng đen tối của ông đối với loài người. Ông luôn có
nhiều tham vọng, cay cú chuyện tiền bạc: sự nghiệp và tài sản ít ỏi khiến
ông không mãn nguyện. Rất chú ý tới dư luận, ông dễ dàng cảm thấy mình
bị công kích − nhất là vì có lúc quả là ông bị công kích thực sự. Mặc dù
ông viết những lời ca ngợi chính bản thân mình, ông vẫn không tự yêu mến
mình. Vì tất cả những lý do ấy, ông khinh ghét đồng loại, ông bày tỏ nỗi
căm hờn khi miêu tả người Yahou rồi người Struddburg; qua những người
này, ông vẽ nên những bức tranh khủng khiếp về tuổi già. Ông điên cuồng
giãy giụa khi bị tuổi già xâm chiếm, ở tuổi 59, khi mất Stella, ông đã rất
suy sụt: tai kém, chóng mặt: “Tôi luôn luôn rất ốm yếu, run rẩy và điếc
lác... Và sẽ hoàn toàn vui lòng nếu được Thượng đế gọi”. Sau khi khẩn nài
