thích ngắm cảnh, mặc dù mắt nhìn đã kém nhiều. Với sự giúp đỡ của
Traubel, ông chữa bản in những vần thơ cuối cùng trong tập Cành nhánh
tháng Một, và xuất bản toàn tập. Thỉnh thoảng, niềm lạc quan ngày trước
trỗi dậy, và ông viết:
“Nhưng khi cuộc đời xế bóng và mọi đam mê cuồng nhiệt nguôi
ngoai...
Thì lúc đó là những tháng ngày giàu có, tĩnh lặng và hạnh phúc nhất
đời”.
Ông cũng nói tới những “đỉnh cao chói lọi của tuổi già”. Chắc hẳn ông
muốn tự thuyết phục mình; nhưng không phải vì vậy mà ngấp nghé tuổi 70,
ông không thể ngăn mình tự vịnh một cách không vui: “Âu sầu, lải nhải và
già nua, nhắc đi nhắc lại hoài với cái giọng rè rè, với những tiếng kêu của
loài chim ó”. Người ta tổ chức long trọng sinh nhật lần thứ 70 của ông; và
tổ chức thân mật kỷ niệm năm sinh 71. Sau đó, ông sống thêm hai năm.
Swift, Whitman chịu những cơn rối loạn cơ thể; nhưng dù có được sức
khỏe tuyệt vời, người già vẫn có cảm giác cơ thể mình nặng nề. Goethe làm
những người đương thời kinh ngạc vì sức thanh xuân của ông. Chưa bao
giờ dáng dấp ông thanh lịch hơn lúc tuổi 60. 64 tuổi, ông có thể ngồi trên
yên ngựa sáu tiếng liền. 80 tuổi, ông không hề bị tàn tật; năng lực, trí nhớ
vẫn nguyên vẹn. Dẫu sao, Soret, một người bạn thân, năm 1831, kể lại
trong Nhật ký, vào năm 1831 − lúc này Goethe 82 tuổi “Hôm nay, tôi trải
qua 15 phút buồn bã ở nhà Goethe. Ông tỏ ra mệt nhọc; ông cho tôi xem
một cái gì đó và bước vào phòng ngủ. Một lát sau, ông quay ra trong trạng
thái rất bồn chồn nhưng cố gắng che giấu, gương mặt đỏ lựng, vừa nói nhỏ
vừa thở dài. Một hôm, trong lúc đọc diễn từ, ông bị một lỗ hổng trong trí
nhớ; trong hai mươi phút, ông im lặng nhìn thính giả sững sờ trong sự kính
trọng, rồi trở lại nói chuyện như thế không hề có. Chuyện gì xảy ra. Từ đó,
trạng thái cân bằng bề ngoài của ông bị suy yếu nhiều. Cuối cùng, ông mệt
mỏi nhanh và chỉ còn làm việc vào buổi sáng; ông thôi không đi du lịch
nữa. Trong ngày, ông thường thiu thiu ngủ.
