chiến đấu không ngừng chống bệnh tật và những hiện tượng suy yếu của
tuổi tác.
Từ tuổi 60, Renoir sống trong tình trạng nửa bại liệt. Ông không còn
đi lại được nữa. Bàn tay ông cứng đờ. Nhưng ông tiếp tục vẽ cho tới lúc
qua đời, thọ 78 tuổi. Người ta nặn các tuýp màu lên bảng màu cho ông,
buộc chặt vào cổ tay ông chiếc bút vẽ được giữ bằng một găng ngón và do
ông điều khiển bằng cánh tay. Ông bảo: “Người ta không cần bàn tay để
vẽ”. Ông đi dạo chơi ở nông thôn trong một chiếc phôtơi lăn, hoặc nếu
đường quá dốc, thì nhờ người bê trên cánh tay đến những nơi ông ưa thích,
ông làm việc kinh khủng; giữ nguyên khả năng sáng tạo. Ông có cảm giác
tiến bộ không ngừng và vì vậy rất vui mừng. Nỗi ân hận duy nhất của ông,
là thời gian làm ông phong phú với tư cách nghệ sĩ cũng đồng thời là thời
gian dịch ông lại gần nấm mồ.
Năm 70 tuổi, Giovanni Papini vẫn còn mạnh khỏe. Ngày 9 tháng
giêng 1950, ông viết thư cho một người bạn: “Tôi chưa tự mình cảm thấy
cảnh già lão. Tôi luôn ham muốn học tập và ham muốn làm việc”. Đã từ
lâu, ông miệt mài với hai cuốn sách mà ông cho là những cuốn sách quan
trọng nhất đời mình: Lời Phán xét cuối cùng, mà năm 1945, ông đã viết
xong 6.000 trang, và cuốn Quan hệ với con người, ông viết một cuốn sách
về Michel-Ange và bắt đầu cuốn Quỷ sứ. Nhưng lúc ấy, ông bị bệnh xơ
cứng cột bên teo cơ (sclérose latérale amyotrophique), thứ bệnh tất yếu dẫn
tới liệt hành não (paralysie bulbaire) (nhưng chắc hẳn ông không biết). Là
một người Cơ đốc giáo kính tín, ông cho đau khổ là một thứ giá trị tinh
thần và phục tùng ý Chúa. Nhưng ông băn khoăn về hai công trình chưa
hoàn thành: “Tôi cần đọc sách, đọc đi, đọc lại và cũng cần một cặp mắt
mới, những ngày không ngủ, một nửa thế kỷ nửa để sống. Nhưng khốn
thay, tôi hầu như bị mù lòa và hầu như hấp hối”. Ông đi lại hết sức khó
khăn và rất mệt mỏi. Bệnh nặng thêm lên. “Ngày một mù thêm, một bất
động thêm, một im lặng thêm... Tôi chết đi mỗi ngày một ít, từng liều
lượng nhỏ một, theo công thức vi lượng đồng cân (formule
homéopathique)”, ông không còn sử dụng được chân trái, rồi đến các ngón
