tay. Ông tâm sự: “Ý nghĩ không thể hoàn thành các tác phẩm đã bắt đầu
làm tôi buồn bã”. Và quả vậy, ông không hoàn thành hai cuốn sách lớn. Đó
là một công trình rất lớn, ông không thể biên soạn xong bằng cách đọc cho
người ta chép. Ông chỉ đọc được đoạn cuối cuốn Quỷ sứ và những bài viết
mang nhan đề Tiếng vang. Một trong những số bài viết ấy mang tên Hạnh
phúc của những người bất hạnh, trong đó ông miêu tả tình trạng của ông và
kể ra những lý do khiến ông không thể chịu nổi tình trạng ấy. Ông tuyên bố
“Tôi luôn luôn mong muốn sự tuẫn đạo hơn là sự ngu xuẩn”, ông vẫn nói
chuyện sôi nổi. Nhưng giọng ông mỗi ngày một thêm khó hiểu. Ông đặt ra
một quy ước: ông gõ mặt bàn, một số tiếng gõ nào đó tương ứng với một
chữ cái. Với một sự kiên nhẫn không thể tưởng tượng nổi, ông đọc từng
chữ một. Ông yêu cầu đọc to lên cho ông nghe cho tới khi ông không còn
hiểu nổi gì nữa.
Thái độ bướng bỉnh của Renoir, của Papini có nguồn gốc trong niềm
say mê đốt cháy tâm can họ. Nhưng có những người khác, tuy ít dấn sâu
vào công việc, vẫn kiên quyết chống lại sự suy tàn bằng ý thức nhân phẩm.
Họ sống những ngày tháng cuối cùng như một sự thách thức. Đấy là chủ đề
truyện Ông già và biển cả của Hemingway. Một lão ngư ra biển một mình
câu được một con cá rất lớn và kiệt sức với công việc đánh bắt nó; ông đưa
được nó lên bờ, nhưng không thể bảo vệ nó chống lại cá mập, và cuối cùng
đành bỏ lại trên bờ biển một bộ xương trần trụi. Nhưng chẳng mấy quan
trọng. Bản thân sự kiện có mục đích tự thân của nó: vấn đề đối với ông già
là khước từ cuộc sống tựa cỏ cây (vie végétative) vốn là cuộc sống của
phần lớn đồng loại ông và khẳng định cho tới cùng những giá trị mạnh mẽ
của lòng dũng cảm và khả năng chịu đựng. Ông già đánh cá bảo: “Một con
người có thể bị thủ tiêu nhưng không chịu bị đánh bại”. Hemingway tìm
cách, bằng ngụ ngôn luân lý này, gạt bỏ những nỗi ám ảnh theo đuổi ông −
mặc dù nó chẳng có mấy sức thuyết phục ông bắt đầu gặp khó khăn trong
sáng tác, không còn có thể duy trì hình ảnh ông cố gắng suốt đời tự xây
dựng về bản thân mình: sức sống dạt dào, nam tính mạnh mẽ. Ông nghĩ tới
tự sát và cuối cùng dùng súng kết liễu cuộc đời.
