những lời nói ấy vẫn là những luận cứ không có một chút cơ sở nào. Và dù
những người theo đạo Lão-mới (néo-taoiste) vốn cho tuổi già là một điều
kiện cần cho tinh thần thánh (sainteté), nó vẫn không đủ. Cần sự tu luyện
khổ hạnh và sự xuất thần bất tử. Kinh nghiệm phủ nhận triệt để quan niệm
cho rằng tuổi tác dần tới một sự giải thoát về xác thịt, ở buổi bình mình của
tuổi già, cơ thể vẫn có thể có sức lực ngày trước hay tìm thấy một thế cân
bằng mới. Nhưng trải qua năm tháng, nó bị tàn phá, trở nên nặng nề, cản
trở hoạt động của trí óc. Năm 1671, lúc mới 61 tuổi, Saint Evremond viết:
“Hôm nay tinh thần tôi gắn bó chặt chẽ với cơ thể mình. Thực ra, như thế
không phải vì niềm hứng thú của một mối quan hệ êm đềm; mà chính vì sự
cần thiết chúng giúp đỡ lẫn nhau, nương tựa vào nhau”. Ngày 19 tháng ba
1943, Gide than vãn về “mọi thứ tật bệnh của tuổi già, khiến người già trở
thành một con người thật khốn khổ. Hầu như không bao giờ trí tuệ tôi có
thể làm mình quên thể xác của mình, và cái đó có hại cho công việc nhiều
hơn, chứ không phải như người ta có thể nói”. Thực ra, cơ thể, với tư cách
công cụ, trở thành trở lực; những cái “tuổi già đẹp” không tự thân mà có,
không bao giờ; chúng thể hiện những thắng lợi liên tục và n thất bại được
vượt qua.
***
Hiện tượng thanh khiết các nhà đạo đức học nói tới, đối với họ, chủ
yếu là sự dập tắt bản năng tình dục: họ ca ngợi người cao tuổi thoát khỏi
cảnh nô lệ ấy và, qua đó, có được tâm hồn thanh thản. Trong một khúc bi
thương nổi tiếng, nhà thơ Xcôtlen Robert Burnes miêu tả một cặp vợ chồng
già lý tưởng, mọi ham muốn xác thịt đã được dập tắt. Hai vợ chồng “đã
từng leo bên nhau ngọn đồi cuộc sống và trước kia đã từng hưởng những
giờ diễm phúc”, giờ đây, họ phải “cùng nhau theo tiếp con đường dẫn tới
đích cuộc hành trình, bước chân không còn vững chắc, nhưng tay nắm chặt
tay”. Công thức sáo mòn này được khắc sâu trong lòng thanh niên và
những người tráng niên, vì họ từng bắt gặp nó nhiều vô kể trong những
cuốn sách buổi thơ ấu, và lòng tôn kính ông bà họ thuyết phục họ về chân
lý của nó. Ý nghĩ quan hệ tình dục hay cảnh bạo lực giữa những người cao
