giận dữ. 59 tuổi, ông tự đánh giá mình với ánh mắt phê phán: “Về năng lực
thể chất và tinh thần, mình như ở tuổi 40. Tiếc rằng gương mặt mình lại
không như thế! Nhất là vì mình rụng răng. Tình hình này làm hỏng mọi
thứ. Mình không còn dám tán tỉnh ai nữa hết”. Nhưng không phải vì vậy
mà ông lại không nổi giận một lần nữa, khi một thanh niên nhường chỗ cho
ông trên tàu điện, ở tuổi hơi 60. “A! Tuổi già hãy biến đi! Thật khủng
khiếp!” Một hôm sinh nhật, ông ghi Nhật ký: “Hôm nay, mình bước vào
tuổi 64. Mình không hề cảm thấy mình là ông già”. Ông già, phải là một
người khác cơ, một lớp người được xác định một cách khách quan cơ;
không có nhân vật ấy trong kinh nghiệm nội tâm của ông. Tuy vậy, thỉnh
thoảng, tuổi tác đè nặng lên ông. Ngày 12 tháng tư năm 1936, ông ghi:
“Mình không vui về sức khỏe, về trạng thái tinh thần của mình; cả niềm âu
sầu bước vào tuổi già nữa. Nhất là cái đó!” Nhưng 70 tuổi, ông viết: “Tuổi
70, mình cố gắng giữ cho lanh lợi, nhẹ nhàng, dẻo dai như xưa”.
Có thể ông bằng lòng với mình: tự quản lý lấy nhà cửa, chăm sóc đàn
gia súc, hoàn toàn đi bộ ra phố, mang những giỏ thực phẩm nặng, viết Nhật
ký và không biết mệt. “Chỉ có mắt mình là kém đi. Mình chẳng khác gì như
lúc 20 tuổi. Mình vẫn giữ nguyên trí nhớ, và tinh thần sáng suốt”.
Nhưng chính vì thế ông càng bực tức khi những người khác khiến ông
nhận ra hiện thực. Ông 70 tuổi. Một hôm, trên tàu điện, một thiếu phụ mất
đà vì tàu giật mạnh thảng thốt kêu lên: “Ôi! Cháu xin lỗi cụ! Suýt nữa, cháu
ngã vào cụ”. Ông ghi Nhật ký, giận dữ: “Khốn nạn! Tuổi ta hiện lên gương
mặt ta rõ rệt đến thế cơ ạ! Thì ra mình chẳng thấy rõ mình!”.
Điều nghịch lý, là ông không bực mình vì già. Ông tiêu biểu cho một
trong những trường hợp ngoại lệ tôi đã nói tới, trong đó tuổi già trùng hợp
với một ảo ảnh tuổi thơ: người già bao giờ cũng ưa thích lứa tuổi ấy. Ngày
7 tháng ba năm 1942, lúc 72 tuổi, ông ghi Nhật ký: “Khi trở thành một ông
già, người ta bỗng “đỏm dáng” muốn khỏe mạnh, giữ vẻ mảnh mai, dẻo
dai, hoạt bát, sắc da mặt vẫn giữ nguyên, khớp xương không suy suyển,
không bệnh tật, không suy yếu về thể chất cũng như tinh thần”.
