chiếc mũ xòe, gặp những người đội catket hay mũ phớt: tôi không cảm thấy
là bối cảnh ấy chưa bao giờ có liên quan tới cuộc đời mình. Năm tháng
càng qua đi, thì thời điểm hiện tại càng hình như bao giờ cũng tự nhiên đối
với mình; chúng ta có cảm giác mơ hồ là quá khứ vẫn không có gì thay đổi
vì chúng ta thấy nó tự nhiên: thực ra, những hình ảnh chúng ta tìm thấy lại
đều có ngày tháng. Bằng cả cách ấy nữa, chúng ta cũng không nắm bắt
được cuộc sống của mình: nó vốn là cái mới mẻ, cái tươi mát; nhưng bản
thân cái tươi mát ấy đã mai một.
Emmanuel Berl cảm nhận tình hình ấy khi ông viết trong Sylvia: “Quá
khứ của tôi thoát khỏi tôi. Tôi lôi phía này, tôi kéo phía kia, và trong bàn
tay tôi, chỉ còn lại một mảnh vải tả tơi. Tất cả trở nên bóng ma hay sự dối
trá”.
“Bản thân tôi khó nhận ra mình trong những bản sao chụp do ký ức đề
xuất cho mình. Giữa nhân vật tới Touquet trong chiếc xe hơi màu xanh kia,
và bản thân tôi, có cái gì giống nhau? Nếu tất cả những con rối ấy, những
ảo ảnh ấy tạo thành lịch sử của tôi, thì lịch sử ấy không phải là tôi”.
Một bà bạn bảo tôi: “Những người rất già làm tôi xúc động vì cái quá
khứ dài lâu phía sau họ”. Nhưng rất tiếc là họ không có quá khứ ấy. Quá
khứ sau lưng tôi không phải là một phong cảnh tĩnh lặng trong đó tôi tha hồ
thong dong theo sở thích mình, và dần dà nó bộc lộ ra cho tôi thấy những
chốn quanh co, khúc khuỷu. Tôi càng tiến bước, thì nó càng tan biến. Phần
lớn những vết tích còn sót lại đều nhạt phai, lạnh giá, méo mó, và tôi không
nắm được ý nghĩa của chúng. Có những vết tích thỉnh thoảng làm tôi mê
hoặc bởi vẻ đẹp âu sầu của chúng. Chúng không đủ để san lấp cái khoảng
không trống rỗng Chateaubriand từng gọi là “sa mạc của quá khứ”.
Có nhiều điều chúng ta không thể gợi lên nhưng vẫn có thể nhận biết
được. Tuy vậy, không phải bao giờ sự nhận biết này cũng tái hiện cho
chúng ta sức ấm của quá khứ. Quá khứ khiến chúng ta xúc động vì nó là
quá khứ. Nhưng cũng chính vì thế mà nó thường làm chúng ta thất vọng:
chúng ta từng trải qua nó như một hiện tại giàu tương lai mà nó hướng tới
