quá hạn hẹp. Nói chung, chúng ta chỉ coi như một phần của cá nhân chúng
ta, mà chúng ta có thể nhìn nhận cái phần ấy như là một cá tánh hoặc như
sự phân kỳ với quy phạm. Nhưng chúng ta cũng gồm có, mỗi chúng ta, và
cả thể xác chúng ta nữa cũng gồm có bản truyền hệ của tiến hóa như tận
mãi cái thời ngư khí và thậm chí còn xa vời hơn nữa, thế nên chúng ta có
mang chứa bất cứ vật gì trong linh hồn chúng ta mà một lần nó đã sống
trong linh hồn của nhân loại. Mỗi thần linh và ngạ quỷ đó mãi mãi tồn tại là
thuộc về những người Hy lạp, Trung hoa hay những bộ lạc Zulus thì ở
trong chúng ta, tồn tại như những điều cố thể tiềm ẩn, như những ước mơ,
như những phiên luân. Nếu loài người bị biến hóa khỏi mặt địa cầu, chỉ
sống sót có một đứa bé tài năng nửa vời, không nhận được giáo dục gì cả,
đứa bé ấy cũng sẽ khám phá lại được toàn thể dòng tiến hóa, nó sẽ có khả
năng tạo nên bất cứ vật gì một lần nữa, các thần linh và những tà thần, thiên
đàng, những giới luật, Tân và Cựu ước.”
“Được, tuyệt lắm,” tôi trả lời. “Nhưng trong trường hợp đó những gì là
giá trị cá nhân? Tại sao chúng ta vẫn tiếp tục phấn đấu nếu bất cứ mọi sự gì
đã hoàn hảo trong người chúng ta rồi?”
“Ngừng!” Pistorius kêu lên. “Có một sự khác biệt mênh mông giữa
việc đơn thuần mang thế giới trong người chúng ta và sự nhận định được
nó. Một gã điên cũng có thể thốt ra những ý nghĩ khiến cậu nhớ đến Platon,
và một cậu thư sinh sùng đạo ở chủng viện cũng suy nghĩ lại những thần
thoại tương hợp sâu xa, nhận thấy giữa những người theo phái Duy trí chủ
nghĩa hoặc Zoroaster. Nhưng hắn không nhận thấy những việc ấy. Hắn là
cành cây hay viên đá, nhiều nhất là một con thú, chừng nào mà hắn không
ý thức. Nhưng ngay sau khi cái tia sáng đầu tiên thừa nhận ánh bình minh
trong người hắn thì hắn là một con người. Cậu sẽ không nhận ra tất cả
những động vật hai chân mà cậu đi qua mặt trên đường, đơn thuần là những
con người bời vì họ đi thẳng đứng và mang bào thai chín tháng mười ngày
trong bụng họ! Hiển nhiên là có biết bao nhiêu người là cá hay trứng, côn
trùng hay thiên thần, biết bao là kiến, biết bao là ong! Vâng, mỗi một sinh
vật của chúng đều chứa đựng cái khả hữu trở nên người, nhưng chỉ bởi một
