quảng, bị đầy ba năm xuống trần. Thế kỷ X, có độ 10 tác phẩm truyện kể,
đời sau lưu lại được 2, đó là Truyện cây rỗng (Utsubo monogatari - Le dit
de 1'arbre creux) viết vào khoảng 970, về huyền thoại cây đàn koto, và
Truyện cái hầm (Ochikubo monogatari - Le dit de la cave) tương tự như
Cendrillon sau này. Tóm lại, về thể văn truyện kể, không có gì chuẩn bị
hoặc dự báo sự ra đời một kiệt tác như Truyện Genji.
Thể nhật ký đặc biệt được phái nữ sử dụng, phát triển song song với
truyện kể. Hai tập nổi tiếng còn được lưu lại đến ngày nay là Nhật ký
Takamitsu (Takamitsu nikki), của viên chỉ huy vệ binh viết trong khoảng
961-962, sau khi đi tu và cuốn Nhật ký phù du (Kagerõ no nikki - Journal
d'une éphémère), viết từ 954 đến 974, là áng thơ trác tuyệt của một nữ sĩ
nổi tiếng được gọi là "Mẹ của tể tướng Michitsuna". Tác phẩm được coi là
kiệt tác trong thể loại nhật ký này là tập Tạp ghi bên gối (Makura no sõshi-
Notes de chevet) của Sei Sõnagon. Một loại nhật ký không ngày tháng, viết
theo thể tùy hứng phóng bút, ghi lại từng mảng đời sống trong triều, với
những phác họa chân dung vua, hoàng hậu, đình thần, bằng ngòi bút tinh tế,
chân thật, tự nhiên, thơ mộng, dí dỏm, và uyên bác (Murasaki, trong nhật
ký, có ý chê Sei Sõnagon phô trương kiến thức). Và tập Nhật ký Murasaki
(Murasaki Shikibu nikki), viết từ mùa thu năm 1008 đến đầu năm 1010, về
đời sống trong triều, kể lại những thành công mà nàng gặt hái được về mặt
văn chương và vẽ chân dung một vài "đối thủ" của nàng với những nét mỉa
mai châm biếm.
Truyện Genji - vượt ra ngoài lối truyện kể theo cổ tích, thần kỳ thời ấy -
khai phá thể loại hư cấu, (như chúng ta hiểu nghĩa hư cấu hiện nay). Vị trí
tiên phong của tác phẩm trong văn chương quốc âm Nhật Bản có thể so
sánh với vị trí Quốc Âm thi tập của Nguyễn Trãi trong sự khai phá thơ
Nôm của ta trong thế kỷ XV. Nếu Truyện Genji của Murasaki cho biết đời
sống và dấu tích chữ Nhật cổ thì Quốc Ấm thi tập của Nguyễn Trãi cũng là
một văn liệu quan trọng cho biết ở thế kỷ XV, tình trạng chữ Nôm của ta
như thế nào. Nguyễn Trãi sống sau Murasaki bốn thế kỷ, như vậy có thể
nói là chúng ta đã phát triển nền văn học quốc âm sau Nhật 400 năm.
