thầm kín, rằng phương Đông chúng ta cũng có những nhà văn mở đường
cho một nền văn học "mở", chúng ta có một nghệ thuật "mở" rất Đông
phương và không có gì phải mặc cảm với những tên tuổi như James Joyce,
vẫn được coi là "sư tổ" của cõi viết "mở" toàn cầu trong thế kỷ XX. Nhưng
đồng thời trong ta, cũng lại dội lên một thứ mặc cảm riêng của người Việt,
bởi chúng ta vẫn chậm chân hơn người bạn láng giềng. Cùng bị Tây
phương xâm nhập, cùng hấp thụ văn minh phương Tây buổi đầu thế kỷ,
nhưng Nhật vẫn nhanh hơn chúng ta, Nhật hiện đại hóa văn học sớm hơn.
Thời điểm ấy, chúng ta có Phạm Duy Tốn cũng viết những truyện ngắn thật
hay như Sống chết mặc bay (1918), và Hồ Biểu Chánh bắt đầu viết những
tiểu thuyết dài hơi giá trị, trong chiều hướng hiện thực. Không so sánh văn
tài, bởi mọi so sánh như vậy đều vô nghĩa, nhưng nếu chú ý đến cách viết,
sẽ thấy văn xuôi thời ấy của ta "lạc hậu" hơn Nhật Bản, chúng ta mới "tập
sự" lối cấu trúc kín "truyện với cốt truyện" đã có từ những thế kỷ trước,
trong khi, Kavvabata đã khai sinh nghệ thuật mở "truyện không có truyện"
của phương Đông, và kỹ thuật giam vô tận trong một vài giây phút, cùng
thời với James Joyce ở phương Tây;
Kawabata làm ta sửng sốt với sáng tác đầu tay Cốt. Xoáy thẳng vào
mạch máu, chiếu vào "máu cam" của mình, ngòi bút trẻ bước những bước
đầu từ vi ti huyết quản để bắt mạch sự sống, đồng thời cậu Kawa cũng nhìn
rõ cái chết, nhìn thấy xương cốt ông mình, nhìn thấy những tàn than vụn
nát của ông, và trong khoảnh khắc, người con trai mười sáu đã nắm gọn
"trong lòng bàn tay" những tang thương biến đổi của một đời người.
Văn Kawabata thơ mộng, sánh đặc, cô đọng như Đường thi, với những
khoảng trống ngoài ngôn ngữ. Dùng kỹ thuật giải phẫu Tây phương, ông đi
vào lòng người như một nhà hiện tượng học, với ánh nội soi, chiếu từ bên
trong, như ánh sáng thiền; ông đạt đến thức giác với những nhận xét tế vi,
không qua luận chứng, điều mà ít tiểu thuyết gia phương Đông nào đạt
được.
