Chủ đề của truyện Ngàn cánh hạc, giải thưởng văn học của Viện Hàn
lâm Nghệ thuật Nhật 1952, là phong tục cổ truyền của dân tộc Nhật - nghi
thức uống trà hay còn gọi là "trà đạo". Cái nghi thức này ở Nhật được xem
như một phương pháp thông sáng và tẩy trần, một cách thấm sâu vào quy
luật của tạo hóa và thế giới xung quanh. Trà đạo là một nghệ thuật hết sức
độc đáo và có thể nói là có một không hai của người Nhật, đóng vai trò rất
quan trọng đời sống tinh thần và nghệ thuật của họ. Trà đạo đối với người
Nhật là một thứ tôn giáo, một nghệ thuật sống thiêng liêng.
Trong cuốn Trà thư (1906), Okakura Kakuzo có viết:
"Bọn người ngoại quốc coi chúng ta là những kẻ dã man khi thấy chúng
ta thành tâm tôn thờ thứ nghệ thuật hiền hòa này, nhưng khi nước Nhật lao
vào cuộc chém giết đẫm máu với quy mô chưa từng thấy trên chiến trường
Mãn Châu Lý, thì họ lại cho ta là đất nước văn minh! Ít lâu nay người ta
hay nói nhiều đến cái đạo của những người theo phái samurai - tức là võ sĩ
đạo, mà dường như quên mất "trà đạo", "võ sĩ đạo", là nghệ thuật chết, nó
dạy người lính của chúng ta chết trong cơn phấn khích giả tạo. Còn trà đạo
mới thực sự là nghệ thuật dạy người ta sống. Nếu trình độ văn minh được
đánh giá bằng chiến công của những cuộc chém giết, thì chúng ta sẵn sàng
nhận mình là những kẻ dã man".
"Cuộc gặp gõ bên chén trà cũng là cuộc gặp gỡ tình cảm, - Kawabata
viết, - nhưng nếu bạn muốn tìm trong câu chuyện Ngàn cánh hạc của tôi ý
muốn trình bày vẻ đẹp bên ngoài và bên trong của nghệ thuật này thì bạn sẽ
lầm. Thực ra bây giờ tôi đang ở tâm trạng hoài nghi và muốn chia sẻ với
các bạn nỗi lo ngại và cảnh giác trước cái dung tục mà người ta đang sa đà
trong trà đạo hôm nay".
Truyện mở đầu bằng cảnh uống trà trong một ngôi chùa ở Kamukura,
thành phố mà nhà văn đã sống nhiều năm và cho đến phút cuối đời trên nền
của cảnh uống trà đó xuất hiện hình ảnh các nhân vật chính, người thiếu
niên Kikuji và cô gái đẹp Fumiko, mà số phận của họ là chủ đề chính của
cuốn truyện.
