Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Vài nét sơ lược về sự Phát triển của Triết học Trung Hoa
THỜI ĐẠI TIÊN TẦN
XÃ HỘI THỜI XUÂN THU, CHIẾN QUỐC
Đã phát qua những nét chính trong lịch sử và phân chia các thời đại rồi, bây
giờ chúng ta xét lịch trình tiến triển của triết học Trung Quốc.
Chúng ta trở về thời Xuân Thu và Chiến Quốc.
Ai cũng nhận rằng triết học Trung Quốc sinh mạnh mẽ ở thời này vì tình
trạng xã hội loạn lạc, triết gia nào có tâm huyết cũng tìm cách cứu vớt dân,
nên đưa ra giải pháp này, giải pháp khác, lập thành một học thuyết để
truyền bá trong dân chúng và mong các nhà cầm quyền đem ra áp dụng.
Cảnh hỗn loạn, mất kỷ cương thời đó đã được chép trong sử. Người ta tính
ra có tới 36 vụ giết vua, còn những vụ con giết cha, anh em, vợ chồng sát
hại lẫn nhau không biết bao nhiêu mà kể.
Không có năm nào không có chiến tranh. Theo Xuân Thu (Lỗ sử) trong 242
năm có 483 lần hành quân. Kinh Thi còn ghi lại cho ta những lời thở than
của dân chúng vì nạn chiến tranh bất tận đó. Mọi người điêu đứng, nhất là
bọn chinh phu, thậm chí tới cây cũng phải khô xám vì bị tàn phá:
-----
Hà thảo bất huyền? Hà nhân bất căng?
-----
Ai ngã chinh phu, độc vi phỉ dân?
-----------------------------------
Thiên TIỂU NHÃ
Người ta ngao ngán, tiếc rằng đã lỡ sinh ra đời:
-----
Thiều chi hoa, kỳ diệp thanh thanh,
