Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Vài nét sơ lược về sự Phát triển của Triết học Trung Hoa
BÌNH MINH XUẤT HIỆN
KHỔNG TỬ
Người đầu tiên đứng lên mở đường cho phong trào là Khổng Tử
, và ta
có thể nói rằng bình minh của triết học Trung Hoa xuất hiện ở nước Lỗ.
Trước ông, trong số các nhà quý tộc, các khanh, đại phu, cũng đã có nhiều
vị bác học, như Lỗ có Liễu Hạ Huệ, Tấn có Thúc Hướng, Trịnh có Tử Sản,
Tề có Án Tử; nhưng họ giàu sang, lại chấp chính, có phương tiện thực hiện
lý tưởng của mình nên không cần phải viết sách, mà cũng không có thì giờ
để viết, nên không lưu lại được một học thuyết có hệ thống. Khổng Tử vì là
dòng dõi quý tộc, nên được học từ hồi nhỏ, lớn lên có một chủ trương, một
cái đạo mà không có dịp thực hành – 51 tuổi mới được vua Lỗ dùng trong
bốn năm năm thôi – nên mới có thì giờ dạy học, viết sách, lập thành một
phái.
Lỗ ở gần Chu, mà Lỗ vẫn tôn Chu, theo lễ của Chu (Tả truyện chép: Lễ nhà
Chu Lỗ còn giữ hết = Chu Lễ tận tạn Lỗ hĩ
). Khổng Tử sinh ở Lỗ, nên
biết rõ Chu lễ và thích Chu lễ, do đó có khuynh hướng tôn Chu, thủ cựu.
Ông thủ cựu có lẽ còn vì hai lý do nữa:
1. Bẩm tính ông ôn hoà, nghiêm cẩn, cho nên đã thích tế lễ ngay từ hồi nhỏ
(tương truyền khi chơi với trẻ, hay bày đồ cúng tế), lớn lên đến Lạc Ấp,
kinh đô của Đông Chu, để khảo sát tường tận về tế lễ;
2. Thời đại của ông tương đối không loạn bằng các thời sau, các vua chư
hầu chắc còn hơi trọng nhà Chu, cho nên ông dễ tin rằng chủ trương tôn
Chu của ông có thể thức hiện được.
