để chữ vẫn (rớt) trước chữ thạch (đá) và chữ thạch trước chữ ngũ (năm);
nhưng khi nhìn một đàn chim “nghích” bay lên trời thì mới đầu người ta
thấy sáu chấm, nhìn kỹ hơn nữa mới biết là chim “nghích”, lại nhìn kỹ hơn
nữa thấy chúng bay trở lại; vì vậy chữ lục (sáu) phải đặt trước chữ
“nghích”, hai chữ thoái phi đặt ở cuối.
Có lẽ đó là thâm ý của Khổng Tử, nhưng điều ông nhấn mạnh là thuộc về
phạm vi chính trị, đạo đức hơn là phạm vi ngữ pháp. Trong phạm vi chính
trị, “chính danh” là để minh phận, để xác định tương quan vua tôi; trong
phạm vi đạo đức, chính danh là để chỉnh kỷ và chính nhân, nghĩa là sửa đức
của mình, của người cho được ngay. Ông bảo: “Cô bất cô, cô tai! Cô tai!”
Cái bình rượu có khía, có góc gọi là cái “cô”. Ngày nay người ta dùng
những bình rượu không có khía có góc, mà cũng gọi là cái “cô” ư?, là có ý
phàn nàn rằng đương thời có nhiều điều hữu danh mà vô thực; có kẻ địa vị
là vua mà không làm tròn nhiệm vụ ông vua, có kẻ địa vị là cha mà không
làm tròn nhiệm vụ người cha. Cho nên ông mới bảo Tử Lộ: “Làm việc
chính trị thì trước hết phải chính danh”. Nghĩa là phải sửa danh cho chính,
cho danh được tương phù (Tất dã chính danh hồ
- Tử Lộ).
Đó là một thuyết khá mới và khá bạo trong thời Xuân Thu. Ông khuyên
làm vua thì phải cho ra vua, nhưng không cho biết một ông vua mà không
ra vua thì thái độ của dân đối với vua ra sao, có nên lật đổ không. Có lẽ ông
nghĩ đó là việc của Trời, chứ không phải việc của dân. Chép lại những
truyện dân giết bạo quân, trong Xuân Thu, ông không bênh vực vua mà cơ
hồ cũng không trách dân, nên viết: “Người trong nước giết vua tên Mỗ”.
Như vậy là ông vẫn hơi ôn hoà.
Phát minh lớn nhất của ông là về nhân sinh quan. Ông là người đầu tiên đề
cao đức nhân, định nghĩa chữ nhân. Nhân là yêu người, khoan dung với
người, là suy mình ra người, là “kỷ dục lập nhi lập nhân, kỷ dục lập nhi đạt
nhân”, vậy là “kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân”; vậy người có nhân có bổn
phận “tự giác” rồi “giác tha”.
