VÀI NÉT SƠ LƯỢC VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TRIẾT HỌC TRUNG HOA - Trang 33

thương Phúc Thôn tuổi đã già mà có mỗi một người con, tha tội cho nó.
Phúc Thôn không chịu, tâu: “Cái phép của đạo Mặc, giết người thì phải tội
chết, đả thương người thì bị tội hình; như vậy là để cấm giết người và đả
thương người; cấm giết người và đả thương người là đại nghĩa của thiên hạ.
Mặc dù nhà vua tha tội không giết nó, nhưng Phúc Thôn không thể không
thi hành phép của đạo Mặc”. Rồi người cha đó giết con. Trong lịch sử của
Trung Hoa chưa bao giờ mà sự mâu thuẫn giữa gia đình và xã hội đưa tới bi
kịch ghê gớm như vậy, cũng chưa bao giờ có một đảng mà kỷ luật nghiêm
đến như vậy. Thực trái với chủ trương trung hoà của Khổng.

Về tri thức luận, Mặc Tử phát minh ra phép “ba biểu”. Nói thì phải - có
“gốc”, căn cứ vào việc xem xét bản thuỷ, - có cái làm “nguyên”, căn cứ vào
việc quan sát sự cố - có chỗ “ứng”. “Gốc” ở việc đời xưa; “nguyên” là việc
trước tai mắt mọi người đem ra mà chứng thực; “ứng” ở chỗ phù hợp với
quyền lợi của mọi người. Gốc, nguyên, ứng gọi là “ba biểu”. Phương pháp
đó – căn cứ và kết quả ứng dụng – mở đầu cho môn đệ Mặc gia sau này lập
nên nền tảng tri thức luận của Trung Quốc.

Về nhân sinh, Mặc Tử chủ trương công lợi, theo quy tắc thứ ba của phép
“ba biểu”. Làm việc gì cũng phải nghĩ xem lợi hay hại, lợi lớn hay nhỏ; lợi
cho số đông, lợi lâu dài là lợi lớn.

Đặc biệt nhất là ông đề cao đức kiêm ái, coi mọi người như mình, phải
thương yêu giúp đỡ mọi người như người thân của mình, như bản thân của
mình. Nếu ai cũng theo đạo kiêm ái thì thiên hạ sẽ trị, sẽ không còn tranh
cướp lẫn nhau, không còn những kẻ già nua bị bỏ đói bỏ khát, kẻ nhỏ yếu
mồ côi không chỗ nương tựa. Có người nghĩ rằng ông muốn làm đại biểu
cho giai cấp cần lao. Chưa chắc đã như vậy; tất nhiên là ông bênh vực họ,
nhưng ông đã kiêm ái, thì đâu lại còn phân biệt giai cấp.

Nhưng kiêm ái có phải là bình đẳng không? E cũng không nữa. Yêu thì yêu
mọi người như nhau, nhưng xã hội theo ông thì vẫn phải có một trật tự.