Sinh sau Mặt Tử khoảng nửa thế kỷ, tên là Lý Nhĩ
, người nước Sở.
Nước này ở phương Nam (lưu vực Trường Giang) mới phát lên, văn hóa
chưa được cao, không chịu nhiều ảnh hưởng của nhà Chu, nhờ vậy mà
nhiều người có tư tưởng mới. Khí hậu ấm áp, đất đai phì nhiêu, người ta ít
phải gắng sức, thường thích hưởng nhàn, ẩn dật. Theo Luận ngữ thì Khổng
Tử gặp các ẩn giả, chính là ở Sở.
Lão Tử có nhiều ý kiến rất mới mẻ, sâu sắc, cùng với Khổng và Mặc giữ
cái thế chân vạc trong lịch sử Trung Hoa thời đó.
Ông là người khởi xướng vũ trụ luận ở Trung Hoa nên địa vị của ông rất
quan trọng. Khổng và Mặc đều tin Trời, Lão thì cho rằng trước khi có Trời,
còn có cái gì nữa, cái đó mới thật là nguyên thuỷ của trời, đất, vạn vật, ông
gọi nó là Đạo. Đạo vừa lớn vừa trống không, đứng một mình mà không
biến đổi, trôi đi khắp nơi mà không ngừng. (Tịch hề, liêu hề, độc lập nhi
bất cải, chu hành nhi bất đãi
“Đạo sinh ra một, một sinh hai, hai sinh ba, ba sinh ra vạn vật” (Đạo sinh
nhất, nhất sinh nhị, nhị sinh tam, tam sinh vạn vật
). Câu này mỗi nhà
giả thích một khác, nhưng căn cứ vào câu “Thiên địa vạn vật sinh ư hữu,
hữu sinh ư vô”
(Trời đất vạn vật từ cái “có” mà sinh ra, cái “có” sinh
ra từ cái “không”) và câu “vạn vật phụ dương nhi bão âm, trùng khí dĩ vi
hoà”
. Vạn vật đều “cõng” âm mà “ôm” dương, điều hoà bằng khí
trùng hư, thì có thể rằng Lão Tử cho “nhất” là hữu, “nhị” là âm và dương
và “tam” là khí trùng hư
. Khi chưa thành hình thì Đạo là Vô, hiểu
hiện dưới hình thức rồi thì Đạo là Hữu. Hữu và Vô là hai phương diện của
Đạo.
Ông không trọng trí thức, cho rằng dân khó trị là bởi nhiều trí. Trí thức
khiến người ta phân biệt cái hay cái dở mà sự phân biệt đó không phải là
điều tốt lành, vì biết phân biệt cái hay cái dở thì phải tìm sự khoái lạc của
mình, như vậy mà sinh hại: “Năm sắc khiến cho người ta mờ mắt, năm âm
