Trang, Nghĩa Tĩnh.
Lại thêm nhiều ông vua rất mộ Phật. Đường Thái Tôn khuyến khích việc
dịch kinh của Huyền Trang; Võ Tắc Thiên cũng sai sứ sang Khotan (Vu
Điền) cầu kinh Hoa nghiêm; Đường Hiến Tôn rước Phật cốt về thờ.
Do những lẽ đó, các tôn phái Phật giáo nẩy nở rất nhiều, và tới đời Đường,
đã có tất cả mười ba tôn: Trì đàm, Thành thực, Luật, Tam luận, Niết bàn,
Địa luận, Tịnh Độ, Thiền
, Nhiếp luận, Thiên thai, Hoa Nghiêm, Pháp
tướng, Mật. Rồi sau Niết bàn gộp với Thiên thai, Địa luận gộp với Hoa
nghiêm, Nhiếp luận gộp với Pháp tướng; thành thử chỉ còn mười tôn chính
thức lưu truyền. Trong số này, Tịnh độ tôn chuyên giảng về niệm Phật,
Thiền tôn không dùng văn tự để giảng mà chú trọng vào sự tham thiền để
đốn ngộ; Luật tôn trọng sự giới hành; Mật tôn chỉ riêng giảng về những lẽ
huyền vi, không quan hệ gì nhiều tới triết học; chỉ còn lại sáu tôn: Thành
thực, Câu xá (thuộc tiểu thừa) và Tam luận, Thiên thai, Pháp tướng, Hoa
nghiêm (thuộc đại thừa) là đáng cho chúng ta để ý tới.
Thành thực tôn – Căn cứ vào thiên Thành thực luận của một phái bên Ấn
Độ, do Cưu Ma La Thập dịch ra chữ Hán; nội dung là phát huy đạo lý
“nhân không” và “pháp không”. Phái đó cho rằng con người do nghiệp thức
(gọi là nhân), và cha mẹ (gọi là duyên), tạo thành. Nhân và duyên mà phân
tán thì con người sẽ không có. Như vậy gọi là “nhân không”. Thân thể con
người vốn là “không”, mà cái nguyên tố tạo thành thân thể, tức “pháp” thì
vĩnh viễn bất diệt, nó không phải là “không”. Nhưng thực ra, trong vũ trụ -
hiện tượng giới – mọi vật kể cả “pháp” đều do nhân, duyên tạo thành; nhân,
duyên mà phân tán thì “pháp” cũng không còn nốt, cho nên gọi là “pháp
không”. Phái đó xuất hiện sớm nhất, đến đời Đường bắt đầu suy.
Câu xá tôn – Căn cứ vào thiên Câu xá luận của Thế Thân Bồ Tát do Huyền
Trang dịch. Nội dung là đem bốn đế: khổ, tập, diệt, đạo để giảng rõ thế nào
là cái “pháp” có sinh diệt và cái “pháp” không có sinh diệt rồi đưa tới kết
