Bàn về niên đại lập nước Văn Lang, giới nghiên cứu vẫn chưa thống nhất
nhau. Cuốn Đại Việt Sử Ký Toàn Thư nhắc đến tích Hồng Bàng thị và mốc niên
đại 2879 trCN. Cuốn Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục dẫn sự kiện
Việt Thường thị từng dâng con rùa thần cho phương Bắc vào các năm 2358-
2357 trCN. Các cuốn Việt Sử Tiêu Án (Ngô Thì Nhậm, 1746-1803), Sử Học Bị
Khảo(Đặng Xuân Bảng, 1828-1910) đều dẫn mốc niên đại thứ hai này. Theo
chúng tôi, mốc 2879 cho đến đầu thời Đông Sơn là thời kì của các bộ lạc (hoặc
liên minh bộ lạc) Văn Lang.
Cuốn Việt Sử Lược (tk.XIII) từng miêu tả buổi đầu dựng nước có tất cả 15
bộ lạc. Thời vua Chu Thành Vương (1024-1055 trCN) ở Trung Quốc, bộ lạc
Việt Thường thị trong số 15 bộ lạc đó đã đem dâng chim trĩ trắng. Đến thời
vua Chu Trang Vương (696-682 trCN), “ở bộ Gia Ninh có người lạ dùng ảo
thuật áp phục được các bộ lạc, tự xưng là Hùng Vương, đóng đô Văn Lang,
hiệu nước là Văn Lang”. Do vậy, mốc thời gian lập nước Văn Lang trễ nhất
vào khoảng 696-682 trCN [Bùi Thiết 1999: 37, 123], khá trùng khớp với niên
đại văn hóa Đông Sơn trong khảo cổ học.
Về quốc hiệu, Văn Lang là một từ Hán Việt, hiện có bốn cách lý giải.
Cách thứ nhất gắn với tục xăm mình của người Việt cổ (đã bàn ở chương
1). Thứ hai là cách diễn giải gắn với tục nhuộm răng đen và ăn trầu. Trầu cau
trong tiếng Hán là tân lang (
槟榔), đọc trại thành Văn Lang. Tuy nhiên, tên gọi
“tân lang” chỉ trầu cau xuất hiện rất muộn về sau, chỉ khi người Hán tiếp xúc
với người phương Nam mới có, việc dùng khái niệm muộn để lý giải về cái
xuất hiện trước đó là không thuyết phục. Thứ ba là thuyết của Higham [1996:
108-109] cho tên gọi này xuất phát từ danh từ vlang hay blang, tên gọi loài
chim lớntrong tiếng Việt cổ (Austro-asiatic Viet language). Cách thứ tư chủ
trương tên gọi Văn Lang xuất phát từ hiện thực cư dân Văn Lang lập nghiệp
bên những con sông. Văn theo nghĩa cổ là người, nhóm người, tộc người, cộng
đồng người; Lang là sông, biến âm của các từ krong, klong, khoỏng [Nguyễn
Khắc Thuần 2007: 35-36].
Bàn về lãnh thổ Văn Lang, các cuốn Đại Việt Sử Ký Toàn Thư và Khâm
Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục đều ghi rất rõ “Hùng Vương lên ngôi,
đặt quốc hiệu là Văn Lang. Nước Văn Lang phía đông giáp Nam Hải, phía tây
